درسی برای چشم‌انداز معدنی
سیاست‌هایی که عربستان سعودی برای جایگزین کردن معدن و صنایع آن به جای نفت در پیش گرفت به زمان ملک فهد، پادشاه اسبق عربستان بازمی‌گردد. در سال 1996 شرکت معادن عربستان با دستور مستقیم ملک فهد و زیر نظر کمیسیون سلطنتی عربستان(رویال کامیشن) تشکیل شد. همان شرکت معدن معروفی که بارها از آن خبر شنیدیم. از سال 1996 تا سال 2007 میلادی این شرکت جدید فعالیت خاصی انجام نداد تا زمانی که در دوره پادشاه بعدی، ملک عبدالله(برادر کوچک‌تر فهد) این شرکت توسعه پیدا کرد و شتاب توسعه آن رادیکالی انجام شد، چون در سال 2010 میلادی النعیمی(وزیر نفت سعودی) به دستور مستقیم ملک عبدالله مدیر عامل شرکت معادن شد. این نخستین باری بود که در کشورهای خاورمیانه به ویژه عربستان سعودی، مسئولی در حد وزیر نفت، آن هم به صورت همزمان به مدیر عاملی یک شرکت دیگر منصوب می‌شد. اگر به تاریخ رجوع کنیم، شاید طی 20 سال گذشته مشابه این فعالیت را فقط در برزیل دیده بودیم که در سال 2017 میلادی، رئیس جمهور وقت برزیل به عنوان مدیر عامل شرکت وله شروع به فعالیت کرد. برزیل در سال 1975 میلادی یعنی پیش از انقلاب ایران، کشور مقروضی بود که وضعیت اقتصادی بسیار بدی داشت. دقیقا از اواخر دهه 80 میلادی بود که ذخایر سنگ‌آهن در برزیل کشف شد. این کشور برای اینکه فعالیت‌های توسعه‌ای در زمینه بخش معدن را ادامه دهد، رییس جمهورش را به عنوان مدیر عامل شرکت معدنی برزیل، یعنی شرکت وله منصوب کرد.
عربستان سعودی هم این اقدام را بسیار زودتر از برزیل و حداقل 10 سال زودتر از این کشور انجام داد و باعث تعجب همگان شد. هر چند آقای النعیمی از سال 2010 تا 2015 همزمان با وزارت نفت، مسئولیت مدیرعاملی را داشت و بعد از آن مدیر عامل تغییر کرد، این تغییر باعث شد تا سهم شرکت معادن عربستان سعوی تا سال 2020 میلادی در کیک تولید ناخالص ملی این کشور به 10 درصد برسد. قابل توجه است که عربستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در اوپک که روزانه 10 تا 12 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، می‌تواند سهم تولید یک شرکت معدنی را در سال 2020 و 24 سال پس از تاسیس آن به 10 درصد تولید ناخالص ملی عربستان برساند. حرکت‌هایی که شرکت معادن عربستان انجام داد، پروژه‌های فراسرزمینی در کنار فعالیت‌های داخلی بود. طی سال‌های 1997 تا 2003 میلادی، بازدیدهای میدانی از عربستان سعودی داشتم. بعد از مدتی عملا روابط اقتصادی و حتی سیاسی ایران و عربستان محدود شد. حتی پیش از آن دوران توانسته بودیم برای یک گروه از شرکت‌های پیمانکار ایرانی در عربستان پروژه بگیریم اما این پروژه‌ها از ایران گرفته شد. بزرگ‌ترین ذخایر سنگ‌آهن عربستان در منطقه‌ای به نام وادی الصفاوین که در استان‌های شرقی این کشور است، واقع شده است. این محل بسیار نزدیک به پروژه نئوم است. بنابراین مقامات عربستانی به دستور مستقیم محمد بن سلمان، به علت نیاز زیادی که این کشور به فعالیت‌های توسعه‌ای در افق 2030 دارد، به این معدن نگاه ویژه‌ای کرده‌اند. درست است که عیار این معادن پایین است اما پروژه بسیار بزرگی دارد. فراموش نکنیم که عربستان موقعیت جغرافیایی بسیار خاصی دارد و کنار دریای سرخ و در همسایگی آفریقا واقع شده است. کشورهای تانزانیا و کنیا هم در کنار دریای سرخ مشرف به عربستان هستند و ذخایر آهن بسیار خوبی دارند.
کیوان جعفری طهرانی
تحلیلگر ارشد صنعت
