حقایق جالب و کاربردی در مورد گیاه بامبو

بامبو، که اغلب به عنوان «طلای سبز» یا «گیاه هزاران کاربرد» نیز شناخته می‌شود، جلوه‌ای ویژه‌ از سخاوت طبیعت است. این گیاه همه کاره، با ویژگی‌های خاص و کاربردهای فراوانی که دارد، به دلیل مزایای زیست محیطی و جذابیت ظاهری خود، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. در این مقاله به بررسی پیچیدگی‌های بامبو، ویژگی‌ها و انواع آن تا اصول کشت و نکات نگهداری، خواهیم پرداخت.

درختچه بامبو: درختی که اصلاً درخت نیست!

بامبو، با آن ساقه‌های بلند و توخالی که شاید خیلی از ما هنوز هم آن را نوعی چوب بدانیم، در واقع نوعی علف است که به لطف استحکام و ویژگی‌های شگفت‌انگیزش، امروزه در صنایع مختلف کاربرد زیادی پیدا کرده است. بامبو در واقع اصطلاحی است که به گروهی، شاملِ بیش از ۱۲۰۰ گونه از علف های بلند و چوبی اشاره دارد که به زیرخانواده بامبوسیوئیده (Bambusoideae) تعلق دارند. این گیاه بومی مناطق مختلف آسیا، آفریقا و آمریکا هستند؛ همچنین کاربردهای زیادی در کشاورزی، ساخت و ساز، صنایع دستی و فضاسازی دارند. این شگفتی طبیعت همچنین به سرعت رشد بالای خود معروف هستند که در برخی گونه‌ها می‌تواند به یک فوت در روز برسد. برگ‌های بامبو معمولا نوک‌تیز و با رگبرگ‌های موازی هستند و گل‌های آن معمولا کوچک و نامحسوس‌اند. میوه‌های (Bambo) هم غالبا کپسول‌هایی خشک یا گوشتی هستند که دانه‌های گیاه را در خود جای می‌دهند.

چوب بامبو: چوب شگفت انگیز و دوستدار زمین

چوب (Bambo) در واقع همان ساقه یا تنه‌ی این گیاه است که از بخش‌های توخالی به نام گره و بخش‌های توپر جدا شده از هم تشکیل شده است. قطر، بلندی و ضخامت این گره‌ها بسته به نوع بامبو و شرایط رشد گیاه، متفاوت است. عوامل مختلفی باعث می‌شود که خیلی‌ها چوب بامبو را بهترین چوب ایران بدانند. در اینجا برخی از ویژگی‌های کلیدی و خصوصیات چوب بامبو را بررسی می‌کنیم:

1) استحکام و دوام

2) پایداری و تجدید پذیری

3) سبکی

4) نعطاف‌پذیری

5) دانه و رنگ یکنواخت

6) مقاوم در برابر آفات و پوسیدگی

7) نگهداری آسان

8) تنوع وسیعی از کاربردها

9) چرخه رشد سریع

10) برداشت آسان

11) تطبیق‌پذیری با آب‌وهوایی‌های مختلف

بررسی خصوصیات درخت بامبو

در ادامه چهار خصوصیت برتر این شگفتی طبیعت را برای شما شرح می‌دهیم:

۱. استحکام و عمر بالا

چوب بامبو از نظر استحکام و عمر، با بسیاری از چوب‌های سخت سنتی رقابت می‌کند. بسته به نوع و گونه، این گیاه می‌تواند بین ۲۰ تا ۱۲۰ سال عمر داشته باشد. از سوی دیگر، استحکام و انعطاف‌پذیری بامبو باعث شده تا از آن در صنایع مختلفی مثل ساختمان‌سازی، ساخت وسایل منزل، ساخت سازهای موسیقی، ظروف، سبد، زیرانداز، کاغذ و موارد بسیار دیگری استفاده شود. جالب است بدانید که بامبو در برابر حشرات و قارچ‌ها هم مقاوم است و خیال‌تان را از بابت فرسودگی زودهنگام راحت می‌کند. در واقع، شاید بتوان بامبو را محکم ترین چوب ایران دانست.

۲. منبعی تجدیدپذیر

برخلاف منابع سنتی چوب که سال‌ها طول می‌کشد تا دوباره سبز شوند، باین گیاه منبعی تجدیدپذیر و سریع‌الرشد است همچنین در عرض چند سال به بلوغ می‌رسد و همین سرعت رشد، آن را به انتخابی آگاهانه برای کسانی تبدیل کرده که نگران جنگل‌زدایی و حفظ منابع طبیعی هستند. در برخی گونه‌ها، قد ساقه می‌تواند در هر روز، ۳۰ سانتی‌متر افزایش پیدا کند!

۳. دوستدار محیط‌زیست

(Bambo) در جذب کربن دی‌اکسید و تولید اکسیژن، عملکردی فوق‌العاده دارد و به همین دلیل، به قهرمان مبارزه با تغییرات اقلیمی تبدیل شده است. این ویژگی گیاه مدنظر را به گزینه‌ای ارزشمند برای حفظ کره‌ی زمین تبدیل کرده است.

۴. سازگاری بالا

درختچه (Bambo) با سازگاری بالای خود با انواع خاک، آب و هوا شناخته می‌شود. همین موضوع باعث شده تا گزینه‌ای عالی و کم‌ دردسر برای باغبان‌های تازه‌کار و حتی با تجربه باشد.

نیازها، اصول نگه داری و تکثیر گیاه بامبو

پرورش بامبو به معنای کاشت و مراقبت از این گیاه ارزشمند برای اهداف مختلفی مانند خوراک، الیاف، سوخت یا محوطه سازی است. همانند هر گیاه و موجود زنده دیگری، برای نگهداری از آن در ابتدا باید نیازهایش را بشناسید و سپس اصول لازم برای رشد موفق آن را فراهم کنید.

نیازهای درخت بامبو چیست؟

این گیاهان به‌طور کلی برای این که بتوانند خوب رشد کنند موارد زیر لازم دارند:

A) نور آفتاب: اکثر گونه‌های این گیاه نور کامل خورشید یا سایه جزئی را ترجیح می‌دهند. برخی گونه‌های مقاوم به سایه می‌توانند زیر تاج‌پوش جنگل یا در داخل خانه نیز رشد کنند.

B) خاک: اکثر گونه‌های (Bambo) خاک زهکش‌شده، حاصلخیز و با pH بین 5.5 تا 6.5 را ترجیح می‌دهند. البته برخی گونه‌ها می‌توانند خاک‌های اسیدی یا قلیایی را تحمل کنند.

C) آب: اکثر گونه‌های گیاه مورد بحث در طول فصل رشد به آبیاری منظم نیاز دارند تا رطوبت خاک حفظ شود، برخی گونه‌های مقاوم به خشکی نیز وجود دارند.

D) کود: اکثر گونه‌های این نوع خاصِ علف یک یا دو بار در سال، در بهار و تابستان، به کودهای آلی نیاز دارند.

E) مالچ: درخت آن از مالچ‌دهی با مواد آلی مانند کمپوست، برگ، کاه یا تراشه‌های چوب سود می‌برد. مالچ‌دهی به حفظ رطوبت خاک، سرکوب علف‌های هرز و بهبود کیفیت خاک کمک می‌کند.

نحوه نگهداری بامبو

به طور کلی، بامبو شرایط نگهداری آسانی دارد؛ اما برای سالم و زیبا نگه داشتن آن به کمی توجه نیاز دارد. در این بخش چند نکته در مورد چگونگی نگهداری از این علف را مرور می‌کنیم:

1. محل مناسب را انتخاب کنید: بامبو به نور خورشید زیادی نیاز دارد، اما نه تابش مستقیم. همچنین به خاک زهکشی شده و غنی از مواد آلی نیاز دارد. از کاشت آن در نزدیکی ساختمان‌ها یا لوله‌ها خودداری کنید، زیرا ریشه‌ها می‌توانند باعث آسیب شوند.

2. به طور مرتب آب دهید: (Bambo) به رطوبت ثابت نیاز دارد، به خصوص در فصل رشد. بسته به شرایط آب و هوا و نوع خاک، یک یا دو بار در هفته به طور عمیق و کامل آب دهید. غرقاب نکنید و اجازه ندهید خشک شود، زیرا این می‌تواند باعث پوسیدگی ریشه یا خشکی شود.

3. به طور متوسط کوددهی کنید: بامبو به کود زیادی نیاز ندارد، اما می‌تواند از مقداری کود آلی یا کود با انتشار آهسته در بهار و تابستان بهره‌مند شود.

4. با احتیاط هرس کنید: (Bambo) می‌تواند بسیار بلند و متراکم رشد کند، بنابراین ممکن است برای کنترل اندازه و شکل آن به هرس نیاز داشته باشد. در اواخر زمستان یا اوایل بهار، قبل از ظهور شاخه‌های جدید، هرس کنید. هر ساقه مرده، بیمار یا آسیب‌دیده را از پایه قطع کنید. هر ساقه شلوغ یا ناخواسته را برای بهبود گردش هوا و نفوذ نور نازک کنید.

آیا بامبو سمی است؟

در حالت کلی، (Bambo) برای انسان و حیوانات سمی نیست. با این حال، برخی قسمت‌های خاص از گونه‌های خاصی از آن ممکن است حاوی سمومی باشند که اگر به مقدار زیاد یا توسط افراد حساس بلعیده شوند، می‌توانند مضر باشند. نمونه‌هایی از قسمت‌های (احتمالا) سمی بامبو عبارتند از:

1. جوانه‌های گیاه: ممکن است حاوی گلیکوزیدهای سیانوژنیک باشند و باید به درستی پخته شوند تا تلخی آن‌ها گرفته شده و سمیتشان کاهش یابد.

2. برگ‌ها: به صورت کلی در حد اعتدال ایمن هستند، اما در برخی گونه‌ها ممکن است سطوح بالاتری از اسید اگزالیک داشته باشند و در صورت مصرف بیش از حد، خطر تشکیل سنگ کلیه یا مسمومیت با اگزالات را به همراه داشته باشند.

3. میوه‌ها: به ندرت خورده می‌شوند و ممکن است حاوی گلیکوزیدهای سیانوژنیک یا سیانور باشند و بهتر است از آن‌ها اجتناب شود، به خصوص افرادی که به گراس یا گرده گل حساسیت دارند. اگر قصد مصرف این میوه را دارید، توصیه می‌کنیم حداقل ۳۰ دقیقه آن را بجوشانید، سپس پوست کنده و میل کنید. البته، مقدار این سم در بامبو بسیار ناچیز است.

انواع بامبو

تنوع بامبو فراتر از ظاهر فیزیکی آن است. آشنایی با انواع مختلف بامبو به شما کمک می‌کند گونه مناسب برای نیازها و ترجیحات خاص خود را انتخاب کنید. انواع بسیار مختلفی از این گیاه وجود دارند، ولی طبقه‌بندی آن‌ها به ۲ دسته‌ی رونده و خوشه‌ای متداول‌تر است.

بامبو خوشه‌ای در مقابل بامبو رونده

بامبو خوشه‌ای تمایل دارد که به صورت دسته‌های فشرده و مشخص رشد کند. این الگوی رشد، آن را محدودتر و قابل کنترل‌تر می‌کند و برای باغ‌های کوچک‌تر انتخاب مناسبی است. از طرف دیگر، بامبو رونده عادت رشد تهاجمی‌تری دارد و از طریق ریزوم‌هایی که می‌توانند مسافت‌های قابل توجهی گسترش یابند، پخش می‌شود. هنگام پرورش بامبو رونده، اتخاذ اقدامات مهار مناسب برای جلوگیری از تهاجمی شدن آن ضروری است. در این میان، این سوال ایجاد می‌شود که کدام گونه بامبو بهترین چوب را دارد؟ وقتی صحبت از خرید چوب بامبو می شود، انتخاب اغلب به انواع خاصی محدود می شود که کیفیت بهتری برای کاربردهای مختلف دارند.

در میان گونه‌های موجود، Phyllostachys، که به طور معمول به عنوان بامبو چوب (Timber Bamboo) شناخته می‌شود، به دلیل خاص چوب استثنایی خود اهمیت بیشتری دارد. این گونه ساقه‌های مستقیم و بلندی با دیواره‌هاای ضخیم دارد که آن را برای ساخت و ساز، صنایع دستی و حتی ساخت آلات موسیقی انتخابی ایده آل می کند. استحکام و دوام آن با چوب‌های سخت سنتی رقابت می کند و رشد سریعی که دارد، آن را یک تبدیل یک جایگزین پایدار می‌کند. البته، سایر گونه های بامبو، مانند Bambusa (بامبوی غول پیکر)، نیز چوب ارزشمندی دارند، ولی کیفیت چوب گونه‌ی Phyllostachys بهتر بوده و تقریباً بهترین گزینه برای مقاصد خاص است.

تکثیر گیاه بامبو

بامبو را می‌شود به روش‌های مختلفی تکثیر کرد، مثل استفاده از بذر، قلمه، تقسیم بوته یا خواباندن. اما همه روش‌ها برای همه انواع بامبو مناسب نیستند. در اینجا چهار روش رایج برای تکثیر بامبو می‌بینیم:

1) بذر

بذر بامبو کمیاب و غیرقابل پیش‌بینی است، چون اکثر گونه‌های آن فقط یک بار در طول عمرشان گل می‌دهند. اگر به بذر بامبو دسترسی دارید، می‌توانید آن‌ها را در گلدان‌هایی که با مخلوط خاکی مرطوب پر شده‌اند بکارید. گلدان‌ها را در جای گرم و پرنور نگه دارید و به طور مرتب آب بدهید. جوانه زدن ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد.

2) قلمه

قلمه‌های بامبو، تکه‌هایی از ساقه هستند که بریده و در خاک یا آب کاشته می‌شوند. قلمه‌ها را می‌توان از ساقه‌های جوان یا بالغ جدا کرد، البته بستگی به نوع بامبو دارد. قلمه‌ها باید حداقل یک گره (جوش) و یک جوانه (چشم) داشته باشند. هر گونه برگ یا شاخه را از قسمت پایین قلمه جدا کنید و به انتهای بریده شده، هورمون ریشه زایی (اختیاری است) بزنید. قلمه را در گلدانی پر از خاک مرطوب بکارید. گلدان را در جای گرم و پرنور نگه دارید و به طور مرتب به آن آب بدهید. ریشه‌ها باید طی چند هفته یا چند ماه رشد کنند.

3) تقسیم بوته

تقسیم بوته شامل جدا کردن قسمتی از ریزوم (ساقه زیرزمینی) از بوته اصلی بامبو است. این کار را می‌توان برای بامبوهای دسته شونده یا رونده انجام داد، اما هر قسمت جدا شده باید حداقل یک ساقه و چند ریشه متصل داشته باشد. یک بوته سالم بامبو را حفر کنید و با چاقوی تیز یا اره آن را به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. هر تکه را در گلدانی پر از مخلوط خاکی مرطوب یا مستقیماً در زمین بکارید. آن‌ها را در جای گرم و پرنور نگه دارید و به طور مرتب آب بدهید.

4) خواباندن

خواباندن بامبو تکنیکی است که در آن بخشی از ساقه را به سمت زمین خم می‌کنند و روی قسمتی از آن خاک یا مالچ می‌ریزند. این کار باعث می‌شود ریشه‌های جدیدی در طول قسمت پوشیده شده با خاک یا مالچ ایجاد شوند، که سپس می‌توان آن‌ها را برید و جداگانه کاشت. خواباندن را می‌توان با ساقه‌های انعطاف‌پذیری انجام داد که به راحتی و بدون شکستن خم می‌شوند. یک ساقه سالم که چند گره و جوانه در طول خود دارد انتخاب کنید. آن را به سمت زمین خم کنید و یکی یا چند گره را با خاک یا مالچ بپوشانید. اگر لازم است، ساقه را با میخ یا سیم محکم کنید. آن را مرطوب نگه دارید و منتظر بمانید تا ریشه‌ها در گره‌های پوشیده شده با خاک رشد کنند.

نتیجه‌گیری

بامبو، گیاهی با تنوع بی‌پایان اشکال و کارکردها، محبوبیت بالایی را در زمینه ساخت‌وساز و تولید به دست آورده‌ است. از بوته‌های ظریف بامبو تا چوب سازگار با محیط زیست آن، تطبیق‌پذیری و مقاومت این گیاه همچنان علاقه‌مندان را در سراسر جهان مجذوب خود می‌کند. در این مقاله سعی کردیم درک بهتری اصول پرورش بامبو پیدا کرده، باورهای غلط و اغرق شده درباره سمی بودن آن را رد کنیم، انواع مختلف این گیاه را بررسی کرده، و تسلط بیشتری بر تکنیک‌های نگهداری و تکثیر آن پیدا کنیم. در واقع، با افزایش پرورش می‌دهیم و استفاده از بامبو، نه تنها محیط اطراف خود را ارتقا می‌دهیم، بلکه به ساختن سیاره‌ای سبزتر و پایدارتر نیز کمک می‌کنیم.