پیکتاژ یا میخ‌ کوبی چیست؟ بررسی صفر تا صد پیکتاژ و اهمیت آن در ساخت و ساز

پیکتاژ یا میخ کوبی یکی از مراحل ضروری اجرای پروژه‌های مختلف مانند پارکینگ، تونل، فرودگاه، سد، پل، جاده، ساختمان‌های مسکونی، تجاری و برج است. اگر پروژه مذکور در زمینه‌های خاصی مانند کشاورزی و آبیاری زمین، محوطه‌سازی فضاها یا راهنمایی رانندگی باشد، باید قبل از آماده‌سازی طرح، مرحله پیکتاژ تکمیل گردد.

به‌طورکلی هر طرح ساختمانی که دارای نقشه باشد، آن نقشه نیاز به پیاده‌سازی خواهد داشت. برای مثال، ساخت ماشین‌آلات صنعتی یا هواپیماهای مسافربری با استفاده از نقشه‌های صنعتی انجام می‌شود. این موضوع سبب شد که پیاده‌سازی طرح، به‌عنوان یک پیش‌زمینه اساسی برای ساخت طرح اصلی، اهمیت بسیاری پیدا کند. در این مطلب به تشریح کامل پیکتاژ، اصول علامت‌گذاری، تجهیزات موردنیاز و اصول اجرایی آن خواهیم پرداخت. برای استعلام قیمت هاش به‌عنوان یکی از ضروری‌ترین کالاهای فولادی می‌توانید به سایت پیوان مراجعه کنید.

پیکتاژ یا میخ‌کوبی چیست و چه فرآیندی دارد؟

پیاده کردن یا عبارت لاتین Setting Out کلماتی هستند که اصطلاح مهندسی «پیکتاژ» را معرفی می‌کنند. پیکتاژ در اصطلاح فنی، به معنای انتقال خطوط و نقاط یک طرح از نقشه بر روی زمین با حفظ شکل، موقعیت و تناسب است. یکی از استانداردهای فنی در این زمینه ISO 7078 است که میخ‌کوبی یا پیکتاژ را به‌عنوان فرایندی برای علامت‌گذاری، تراز و قرار دادن المان‌ها برای ساخت سازه براساس علامت‌های مرجعی که نقشه تعریف کرده، درنظر می‌گیرد. به‌عبارت ساده‌تر می‌توان گفت که هر سازه بر روی پیکتاژ اولیه خود بنا شده است. مزیت میخ‌کوبی این است که در کوتاه‌مدت مسیر اجرای طرح ساختمانی را معین کرده و بدین‌وسیله از هدررفت زمان و بودجه جلوگیری خواهد شد.

برخی از منابع برای پاسخ به سوال پیکتاژ چیست یک تعریف برعکس درنظر می‌گیرند؛ به این صورت که در پیکتاژ، المان‌های رسم شده نقشه بر روی زمین پیاده‌سازی می‌شوند، اما در هنگام رسم نقشه علامت‌ها و اعداد از ذهن طراح نشات گرفته و بر روی کاغذ ترسیم خواهند شد. شایان‌ذکر است که تجهیزات به‌کار برده شده برای نقشه‌کشی، با ابزار موردنیاز پیکتاژ یکسان خواهد بود؛ این مقدمه می‌تواند پیکتاژ را به‌عنوان یکی از کاربردهای نقشه‌برداری توجیه کند‌.

برای مطالعه بیشتر: صدور مجوز ساخت‌وساز

اهمیت پیکتاژ در چیست؟

اولین قدم در مراحل اجرایی سازه‌های بتنی و فولادی، عملیاتی به نام پیکتاژ یا میخ‌کوبی است. در این فرایند باید پلان‌های اجرایی نقشه به‌طور دقیق به روی زمین انتقال داده شوند. اگر می پرسید اهمیت پیکتاژ چیست بهتر است بدانید میزان اهمیت این مرحله به حدی است که چگونگی انجام آن می‌تواند کیفیت مراحل بعدی را تعیین کند.چنانچه خطایی در محاسبات و نحوه انتقال پلان وجود داشته باشد، طرح موردنظر متحمل ضرر مالی شده و زمان بسیاری برای تصحیح خطاها به هدر خواهد رفت.

برای اجرای پیکتاژ باید از نیروی انسانی ماهر و باتجربه استفاده کرد تا بدین‌وسیله میران خطا در کار کاهش یابد. باوجود مقدمه گفته شده می‌توان چنین بیان کرد که نحوه اجرای پیکتاژ می‌تواند بخش اصلی ساخت هر بنایی باشد. با این حال ممکن است در برخی از طرح‌های ساختمانی به آن توجهی نشود. نحوه اجرای پیکتاژ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ تا جایی که همه مراحل آن بایستی توسط کارشناسان این حوزه انجام گیرد.

مطلب پیشنهادی: مهاربند یا بادبند چیست؟

اصول اجرای پیکتاژ

پیکتاژ درواقع یک مرحله میانجی بوده و بین طراحی و اجرای سازه قرار می‌گیرد. این امر موجب می‌شود که اجرای پلان بر روی زمین، به تجربه و مهارت بالایی نیاز داشته باشد. در ادامه به بیان فعالیت‌های مرتبط با پیکتاژ خواهیم پرداخت: جمع‌آوری اطلاعات اولیه، طراحی و آماده‌سازی نقشه (تنظیم جدول پیکتاژ)، آماده کردن سطح زمین و علامت‌گذاری‌های اولیه.

جدول پیکتاژ چیست؟

پیش‌نیاز اصلی برای طراحی و نقشه‌کشی سازه، انجام بررسی‌های دقیق و جمع‌آوری اطلاعات درباره ناهمواری‌های زمین احتمالی بنا و خواص مکانیکی آن منطقه خواهد بود. دقت کار بالا در این مرحله باعث می‌شود پیاده کردن نقشه روی زمین، به بهترین نحو انجام گردد. اغلب لازم است که محل قرار گرفتن بنا، راستای سازه و چگونگی پیاده‌سازی آن‌ها بر زمین، به‌صورت جدول‌های خاصی در پیوست نقشه‌های مهندسی و معماری قید شوند؛ بنابراین تمامی داده‌های موجود در جدول پیکتاژ می‌توانند مرجع اصلی برای پیاده کردن پلان باشند.

بیشتر بخوانید: گودبرداری و خاک‌برداری

آماده سازی زمین برای پیکتاژ

تسطیح و پاک‌سازی محل احتمالی اجرای بنا باید قبل از پیاده کردن پلان‌ها انجام گیرد؛ در این مرحله لازم است موارد خاصی رعایت شوند:

1. تخریب سازه‌های موجود در منطقه
2. ریشه کن کردن بوته و ریشه درختان
3. تمیز کردن نخاله و زباله‌ها
4. و درنهایت حذف کلوخ‌ها و سنگ‌های بزرگ تا سستی زمین کاهش پیدا کند. در این مرحله ابتدا خاک سست از روی زمین برداشته شده و به محل دیگری منتقل می‌گردد؛ درآخر با استفاده از گریدر، عملیات تسطیح زمین تکمیل خواهد شد.

اصول علامت گذاری در پیکتاژ

برای تسهیل تشخیص محدوده سازه‌ها و محل قرارگیری المان‌ها توسط کارکنان، باید نقاط کنترلی باتوجه ‌به علامت‌گذاری‌های زمین تعیین گردند. فرایند علامت‌گذاری اغلب با تعیین نقاط کنترل اصلی مسطحاتی یا افقی، فرعی ارتفاعی یا عمودی توسط میخ، رنگ، کندن، ترانشه، تخته، گوشه‌های سازه و پرکردن تکمیل می‌شود. موقعیت‌یابی و نقاط کنترلی افقی و عمودی از اصول اساسی پیکتاژ به شمار می‌روند؛ در ادامه به شرح این اصول خواهیم پرداخت:

1. نقاط کنترل افقی

مجموعه‌ای از نقاط که نسبت به یک نقطه فاصله معینی دارند، نقاط کنترل افقی نامیده می‌شوند. با تعیین این نقاط می‌توان گوشه‌های طرح را نیز را مشخص کرد. برای پیاده‌سازی دقیق کلیه نقاط نقشه، باید تعداد زیادی نقطه افقی تعیین نمود. ساخت و نگه‌داری از این نقاط از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر موجب می‌شود تا از بلوک بتنی یا میخ‌های چوبی محکم برای ساخت نقاط افقی استفاده گردد.

1. «خط مبنا» (Baseline)
2. «میخ آفست» (Offset Peg)
3. «شبکه مرجع» (Reference Grid)

خط مبنا چیست؟

ایجاد baseline یا خط مبنا، اولین مرحله در پیاده‌سازی نقشه خواهد بود. یک خط مستقیم بین دو نقطه با مختصات مشخص همان خط مبنا است. از این خط برای تعیین مرزهای خارجی جاده و محدوده سازه‌ها استفاده می‌شود.

شبکه مرجع چیست؟

یک روش برای پیکتاژ در یک ناحیه وسیع، شبکه مرجع است. در این شیوه می‌توان از سایت‌ها، شبکه‌های نقشه و سازه‌های ثانویه استفاده نمود.

میخ آفست چیست؟

شروع حفاری ترانشه در شیوه‌های شبکه مرجع و خط مبنا سبب می‌شود میخ‌های گوشه از بین بروند. تعیین یک محدوده خارجی با فاصله‌ای معین از محدوده اصلی و استفاده از چندین میخ اضافی بر روی خطوط، سبب می‌شود تا از تعیین مجدد نقاط کنترل افقی جلوگیری شود. میخ‌هایی که بر روی خطوط نصب می‌شوند، آفست نام دارند. فاصله آفست یا جانبی بین میخ‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که تحت‌تاثیر حفاری‌ها تغییری نکند. میخ‌های آفست با همراهی تخته‌های چوبی برای تعیین مجدد موقعیت نقاط کنترل بعد از عملیات حفاری مورداستفاده قرار می‌گیرند. برای پیاده کردن سازه‌های مهندسی هر نوع سازه‌ای می‌توان از میخ‌های آفست استفاده کرد.

نقاط کنترل عمودی چه هستند؟

با استفاده از نقاط کنترل عمودی می‌توان نقاط طراحی را بر روی ترازهای تعیین شده، پیاده‌سازی نمود. نقاط کنترل عمودی نسبت به یک تراز اصلی مانند یک تیر چوبی مشخص خواهند شد. البته عوارض زمین یا نزدیک‌ترین جاده نیز می‌تواند به‌عنوان تراز نقاط کنترل عمودی قرار بگیرند. برای علامت‌گذاری نقاط کنترل عمودی باید از ابزارهای مختلفی استفاده کرد که در ادامه به شرح آنان خواهیم پرداخت:

1. نقطه مبنای موقتی یا بنچ‌مارک
2. تخته چوبی
3. نرده شیب
4. میخ چوبی T شکل
5. تراولر
6. نرده

تفاوت تیرآهن و هاش را در اینجا بخوانید.

پیکتاژ ساختمان چگونه انجام می‌شود؟

چگونگی پیاده کردن طرح روی زمین با میزان پیچیدگی آن ارتباط زیادی دارد. محدوده ساختمان‌هایی که به شکل مستطیل بوده و طرح ساده‌ای دارند، با استفاده از نخ‌های متصل به میخ‌های گوشه تعیین می‌شوند. برای انجام این کار باید نخ‌ را به میخ‌های چوبی اطراف زمین گره زد. برای تعیین زاویه‌های ۹۰ درجه‌ای گوشه‌های بعدی زمین باید از ابزار ساده یا پیشرفته به همراه ژالن استفاده نمود. سطح مقطع میخ‌های چوبی گوشه‌های زمین معمولا ۵۰×۵۰ میلی‌متر خواهد بود. برای تعیین محدوده محوطه بیرونی ساختمان‌ها می‌توان رنگ، گچ یا تخته‌های چوبی را به کار برد. ابعاد سطح مقطع تخته‌های چوبی ۵۰×۵۰ بوده و با طول ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر ساخته می‌شوند؛ این تخته‌های چوبی بین ستون‌های چوبی یا همان میخ‌ها قرار داده می‌شوند.

برای تعیین محدوده بیرونی ساختمان‌هایی با طرح پیچیده‌تر باید از چندین نقطه مبنا استفاده کرد. در این شرایط، هر نقطه می‌تواند بیانگر گوشه‌ای از ساختمان باشد. تجهیزات علامت‌گذاری یا میخ‌ها باید بر هر گوشه از زمین نصب شوند. هر نخ یا پودر گچ که بر گوشه‌های زمین قرار داده شود، بیانگر محدوده سازه موردنظر خواهد بود. استفاده از نقاط بیشتر در پیکتاژ طرح‌های پیچیده‌تر سبب می‌شود احتمال خطا افزایش یابد و دقت عمل بالا در پیاده‌سازی چنین طرح‌هایی حائز اهمیت است.

برای پیاده‌سازی محدوده ساختمان‌های پیچیده، باید از یک مستطیل بزرگ استفاده کرد تا محدوده وسیعی از ساختمان موردنظر را دربربگیرد. بعد از این مرحله با اعمال تغییرت و کاهش محدوده می‌توان حدود طرح نهایی را به دست آورد. نقاط مرجع و ابعادی که بر روی طرح وجود دارند، محل قرار گرفتن سازه بالاخص فونداسیون را تعیین خواهند کرد‌؛ این موارد شامل مولفه‌هایی مانند مشاعات، طول و عرض کلی، فاصله بین اعضای داخلی، فاصله تا مرکز جاده و دیگر سازه‌ها و… خواهند شد.

میخ کوبی در راهسازی به چه منظور انجام می شود؟

میخ کوبی در راهسازی به این دلیل انجام می شود که شکل هندسی راه به درستی اجرا شود. زمین و سطح آن ناهمواری های زیادی دارد. لایه های خاکریزی باید با قطر استاندارد اجرا شود در غیر اینصورت ناهمواری ها به سطح زمین می رسد. بنابراین برای برطرف کردن این مشکل لایه های پایینی با استفاده از نقشه بررداری به کد خود می رسند. این کار باعث می شود تا جاده هموار شود. برای میخ کوبی زمین در راهسازی باید تا اتمام خاکریزی و شروع لایه 15 سانتی متری صبر کرد. میخ کوبی حتما باید با دوربین های نقشه برداری انجام گردد. پیکتاژ یا میخ کوبی در راهسازی از این جهت مهم است که شیب عرضی و ضخامت لایه باید به دقت اجرا شود.

میخ کوبی زمین چیست؟

میخ کوبی زمین یا میخ زنی با هدف جلوگیری از تعرض به اراضی زمین گفته می شود. در این روش چهار گوشه زمین با توجه به مختصات یو تی ام انجام می شود. مهندس نقشه بردار در مرحه اول باید نقشه UTM دقیقی از محل تهیه کند. در مرحله بعد باید نقشه های هوایی با عکس برداری ثبت شوند. در مرحله آخر با تلفیق اطلاعات با یکدیگر موقعیت زمین مشخص شده و پس از آن می توان عملیات میخ کوبی در زمین آغاز شود.

میخ چوبی نقشه برداری چیست؟

میخ چوبی نقشه برداری که غالبا از جنس چوب یا فلز هستند برای علامت گذاری در زمین ها مورد استفاده قرار می گیرند. میخ چوبی نقشه برداری برای زمین های خاکی و میخ های فلزی برای زمین های سنگی مورد استفاده قرار می گیرند. این میخ ها برای کوتاه مدت مورد استفاده قرار می گیرند اما اگر قصد دارید برای مدت طولانی زمین را علامت گذاری کنید بهتر است از بنچ مارک های بتنی استفاده نمایید.

جمع‌بندی

برای اجرای هر طرحی باید دو مرحله اصلی اجرای پیکتاژ و نقاط کنترل افقی و عمودی را انجام داد. در مرحله دوم با ابزار مخصوص می‌توان المان‌ها را پیاده‌سازی کرد. قبل از پیکتاژ، تعیین نقاط کنترل افقی و عمودی در محل اجرای پروژه الزامی خواهد بود. فعالیت‌های خاصی شامل تعریف محدوده، علامت‌گذاری کردن نقاط افقی و عمودی، پیاده‌سازی فونداسیون و نظارت بر عملیات ساخت در مرحله اول پیکتاژ رخ می‌دهند؛ علاوه‌بر موارد گفته شده فرایندهای دیگری نظیر تعبیه نرده در اطراف سایت، برداشتن لایه سطحی خاک، پیاده‌سازی خط لوله و سطوح تحتانی سازه نیز در مرحله اول پیکتاژ انجام می‌شوند.

علامت‌‌گذاری المان‌های فوقانی سطح زمین برای تنظیم مختصات و تراز هریک از آن‌ها در مرحله دوم پیکتاژ انجام خواهد شد. فرایندهای خاصی مانند پیاده کردن قالب، انتقال نقاط کنترل به درون سازه، پیاده کردن موقعیت تکیه‌گاه‌های پل، بررسی ارتفاع المان، تعیین محل نصب ستون‌ها طبق پلان‌های ستون‌گذاری و انتقال نقاط اصلی از هر طبقه نسبت به طبقات دیگر از جمله فعالیت‌هایی هستند که در مرحله دوم پیکتاژ انجام می‌شوند.

سوالات متداول

• پیکتاژ چیست؟

  پیکتاژ به انتقال نقاط و خطوط یک طرح از روی یک نقشه به روی زمین است. این کار باید با حفظ تناسب، شکل و موقعیت انجام شود. به عبارتی دیگر هر سازه بر روی پیکتاژ اولیه خود اجرا می شود.

• میخ کوبی زمین چیست؟

  میخ کوبی زمین نوعی نقشه برداری از زمین است که در آن با استفاده از تصاویر هوایی، نقشه های یو تی ام و... موقعیت دقیق و گوشه های یک زمین مشخص شده و سپس میخ کوبی با علامت گذاری می شود.