استاندارد ورق فلزی + جداول کاملا کاربردی
با افزایش پیشرفت‌های فناوری و رشد روزافزون صنایع مختلف، استفاده از استاندارد ورق فلزی به‌عنوان یکی از مهمترین مواد اولیه در تولید محصولات مختلف، به شکل چشمگیری افزایش یافته است. ورقهای فلزی با ویژگیهای منحصربه‌فرد خود، نقشی بسیار حیاتی در صنایع مختلف از جمله ساخت‌وساز، خودروسازی، هوافضا، صنایع دریایی و ابزارهای خانگی دارند. با توجه به تنوع بالای کاربردهای ورقهای فلزی، شناخت دقیق از انواع مختلف آنها، فرآیند تولید، ویژگی‌ها و استانداردهای لازم، امری ضروری به‌منظور تضمین کیفیت و عملکرد بهینه محصولات نهایی است.
در این مقاله، به بررسی گسترده و جامعی از استاندارد ورق فلزی پرداخته خواهد شد همچنین از آن می‌توان به‌عنوان راهنمایی جامع برای تمامی افراد و شرکت‌هایی که در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند، استفاده کرد. از مهندسان و تکنیسین‌های صنعتی گرفته تا مدیران و کارآفرینان، اطلاعات به‌دست آمده از این مقاله می‌تواند به بهبود فرآیندهای تولید و کیفیت محصولات کمک نماید.
استاندارد ورق فلزی آجدار
ورقهای آجدار یا موجدار که ویژگی بارز آنها داشتن ظاهری مواج و وجود الگوی موجدار است. این الگوها در ساختارهای هندسی مختلفی مثل لوزی، ستاره و دایره طراحی شده است و بیشتر در مکان‌هایی مانند کف آسانسور، پله‌های برقی و پل‌های عابر پیاده مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش ساخت ورقهای آجدار با استفاده از فرآیند نورد گرم صورت می‌گیرد. مواد اولیه معمولاً شامل فولاد، استیل و آلومینیوم میشود. برای مثال، ورقهای آجدار فولادی از فولادهای ST37، ST52 (قیمت ST37) و St44 تولید می‌شوند، ورقهای آجدار استیل از استیل 304 و ورقهای آجدار آلومینیوم از آلومینیوم T6-6061 ساخته می‌شوند. استانداردهای حاکم بر ورقهای موجدار شامل پارامترهایی مانند ابعاد، ترکیب مواد، الزامات پوشش و عملکرد سازه‌ای است. برخی از استانداردهای جهانی کلیدی برای ورقهای موج دار عبارتند از:
- استاندارد ASTM A653/A653M که شامل انواع ورقها به‌صورت کلی میشود.
- استاندارد ASTM A792/A792M که برای ورقهای فولادی با پوشش آلیاژ 55% آلومینیوم-روی با فرآیند غوطه‌وری گرم، کاربرد دارد.
استانداردهای ورق سیاه
ورق سیاه، که به ورق فولادی نورد گرم نیز معروف است، از طریق فرآیند نورد گرم تولید می‌شوند. یعنی شمش‌های فولادی گرم و گداخته شده و سپس با هدف دستیابی به ضخامت و شکل دلخواه، وارد غلتک‌ها می‌شوند تا فشرده شده، ضخامت آنها کاهش پیدا کرده، افزایش طول پیدا می‌کنند و به‌شکل ورقهای مورد نظر در می‌آیند. برای تولید این ورقها از فولادهایی در رنج ST37 تا ST52 استفاده میشود. با توجه به استفاده از حرارت بالا در فرآیند تولید که به ۱۲۸۰درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در بازار ایران، دو نوع ورق سیاه متفاوت عرضه میشود. ورق سیاه صنعتی، که استانداردهای A516-GR، A516-GR، A283 و ST52 استفاده می‌کنند و اکثراً در صنایع کشتی‌سازی و مخزن‌سازی به کار می‌رود. مورد دوم هم، ورق سیاه معمولی که از فولاد ST37 ساخته میشود و عمدتاً در صنایع ساختمانی و سوله‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر دو نوع آنها نیز به صورت شیت یا رول وارد بازار می‌شوند.
استاندارد وزنی ورق سیاه در قالب جدول
| ردیف |
طول (mm) |
عرض (mm) |
ضخامت (mm) |
وزن (Kg) |
| 1 |
2000 |
1000 |
2 |
32 |
| 2 |
2000 |
1000 |
3 |
48 |
| 3 |
2000 |
1000 |
4 |
64 |
| 4 |
2000 |
1000 |
5 |
80 |
| 5 |
2000 |
1000 |
6 |
96 |
| 6 |
6000 |
1500 |
8 |
576 |
| 7 |
6000 |
1500 |
10 |
720 |
| 8 |
6000 |
1500 |
12 |
864 |
| 9 |
6000 |
1500 |
15 |
1080 |
| 10 |
6000 |
1500 |
20 |
1440 |
در حالی که ممکن است ورق سیاه مشمول استاندارد های خاصی در مورد پرداخت سطح یا روکش نباشد، باید با استانداردهای مربوط به ترکیب مواد، خواص مکانیکی و تلورانس‌های ابعادی مطابقت داشته باشد. برخی از استانداردهای جهانی مرتبط با ورق سیاه عبارتند از:
- ASTM A1011/A1011M: این استاندارد مشخصات کلی ورق و نوار فولادی نورد گرم، کربنی، ساختمانی، با استحکام بالا کم آلیاژ و با استحکام بالا کم آلیاژ با قابلیت شکل پذیری بهبود یافته را تعیین می‌کند. این نوع ورق برای کاربردهایی که به استحکام و شکل‌پذیری بالا نیاز دارند، مانند ساخت سوله‌ها، پل‌ها و تجهیزات سنگین، مناسب است.
- JIS G3131: این استاندارد مشخصات صفحات، ورق و نوار فولاد نرم نورد گرم را تعیین می‌کند. این نوع ورق برای کاربردهایی که به استحکام متوسط و شکل‌پذیری بالا نیاز دارند، مانند ساخت بدنه خودرو، لوازم خانگی و تجهیزات صنعتی سبک، مناسب است.
استانداردهای ورق گالوانیزه
ورق گالوانیزه فرآیندی را طی می‌کند که طی آن ورقهای فولادی با لایه‌ای از فلز روی پوشانده می‌شوند تا از این طریق مقاومت آنها در برابر خوردگی افزایش پیدا کند. استانداردهای وزن ورق گالوانیزه در کشورهای مختلف، از جمله آمریکا، اروپا و روسیه، متفاوت است. به همین دلیل، ترکیب شیمیایی ورق نیز متفاوت خواهد بود.
جدول استاندارد وزنی ورق گالوانیزه
| طول (mm) |
عرض (mm) |
ضخامت (mm) |
وزن (Kg) |
| 2000 |
1000 |
0/5 |
8 |
| 2000 |
1000 |
0/7 |
11 |
| 2000 |
1000 |
1 |
16 |
| 2000 |
1000 |
1/5 |
24 |
| 2000 |
1000 |
2 |
32 |
| 2500 |
1250 |
0/5 |
13 |
در استاندارد آمریکایی، نوع فولاد بر اساس شکل‌پذیری ورق متفاوت است. مارک‌هایی مانند CS (فولاد تجاری)، FS (فولاد شکل‌پذیر)، BHS، DDS (فولاد کشش عمیق)، EDDS (فولاد کشش عمیق) و SS (فولاد ساختمانی) وجود دارند. بیش از ۴۰ یا ۵۰ مدل مختلف از این نوع آلیاژها با ترکیب شیمیایی متفاوت وجود دارد. به عنوان مثال، در فولاد CS، سه مدل مختلف A، B و C وجود دارد که جدول آن به شرح زیر است:
استانداردهای ورق گالوانیزه شامل پارامتر هایی مانند ضخامت پوشش، چسبندگی، کیفیت سطح و خواص مکانیکی میشود. برخی از استانداردهای جهانی اصلی برای ورق گالوانیزه عبارتند از:
جدول ترکیب شیمیایی انواع فولاد CS
| CS |
کربن |
منگنز |
فسفر |
مس |
نیکل |
کروم |
مولیبدن |
وانادیوم |
| نوع A |
0/1 |
0/6 |
0/03 |
0/25 |
0/2 |
0/15 |
0/06 |
0/008 |
| نوع B |
0/02 |
0/6 |
0/03 |
0/25 |
0/2 |
0/15 |
0/06 |
0/008 |
| نوع C |
0/15 |
0/6 |
0/1 |
0/25 |
0/2 |
0/15 |
0/06 |
0/008 |
- ASTM A653/A653M: این استاندارد مشخصات ورقهای فولادی گالوانیزه شده با روش غوطه‌وری گرم را تعیین می‌کند. این شامل ضخامت پوشش روی، خواص مکانیکی و الزامات ظاهری میشود. استفاده از این استاندارد در کاربردهایی که به مقاومت بالا در برابر خوردگی نیاز دارند، مانند سقف‌ها، لوله‌ها و لوازم خانگی، رایج است.
- ASTM A924/A924M: این استاندارد الزامات کلی برای ورقهای گالوانیزه ساخته شده توسط روش گرم را مشخص می‌کند. این شامل نوع پوشش، ضخامت و خواص مکانیکی میشود. این استاندارد برای طیف گسترده‌ای از کاربردها، از جمله ساخت و ساز، لوازم خانگی و خودرو، قابل استفاده است.
- EN 10346: این استاندارد اروپایی الزامات فنی برای ورقهای فولادی با پوشش مداوم غوطه‌وری گرم را برای شکل‌دهی سرد تعیین می‌کند. این شامل ضخامت، خواص مکانیکی و الزامات ظاهری میشود.
استاندارد ورق آلومینیوم
ورقهای آلومینیومی به دلیل وزن سبک و خواص ضد خوردگی، کاربرد گسترده‌ای در صنایع هوافضا، حمل و نقل، ساخت و ساز و بسته بندی دارند. اگرچه تقریباً تمام ورقهای فلزی به واسطه انعطاف و خم‌پذیری بالای خودشان شناخته می‌شوند، ورقهای آلومینومی مزیت خیلی بیشتری در همین زمینه دارند. از سوی دیگر، این ورقها ظاهر جذاب‌تری هم دارند.
در بازار، ورقهای آلومینیوم به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که از گروه ۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ متغیرند. آلومینیوم‌های خالص تجاری در گروه ۱۰۰۰ قرار می‌گیرند، در حالی که گروه‌های بعدی ورقهای آلومینیوم آلیاژی هستند. از میان این گروه‌ها، دو نوع ورق آلومینیومی ۶۰۶۱ و ۷۰۷۵، بیشترین کاربرد را در بازار ایران دارند و معروف‌ترین‌ها هستند. جدول خواص مکانیکی این ۲ نوع ورق آلومینیومی را در زیر می‌بینید:
با این حال، برخی استانداردهای جهانی هم در ارتباط با این ورقها وجود دارند که جنبه‌های مختلف ورقهای آلومینیومی مانند ترکیب آلیاژ، خواص مکانیکی، پرداخت سطح و تلورانس‌های ابعادی را پوشش می‌دهند:
- ASTM B209: این استاندارد مشخصات کلی ورق و صفحه آلومینیوم و آلیاژهای آلومینیوم را از نظر ابعاد، ضخامت، تلرانس، خواص مکانیکی و فیزیکی و همچنین روش‌های تست و بازرسی آنها بررسی می‌کند.
- EN 485-2: بر روی خواص مکانیکی ورق، نوار و صفحه آلومینیوم و آلیاژهای آلومینیوم تمرکز دارد. این استاندارد شامل معیارهایی مانند استحکام کششی، استحکام تسلیم، ازدیاد طول و سختی میشود.
- AMS 4027: این استاندارد مشخصات ورق و صفحه آلیاژ آلومینیوم را به طور خاص تعریف می‌کند.
جدول خواص استاندارد مکانیکی ورق آلومینیوم 6061 و 7075
| ردیف |
نوع عملیات حرارتی |
حداکثر استحکام کششی (MPa) |
حداکثر تنش تسلیم (MPa) |
انعطاف‌پذیری (%) |
| 1 |
6061 T0 |
120 |
55 |
25 |
| 2 |
6061 T4 |
210 |
110 |
16 |
| 3 |
6061 T6 |
290 |
240 |
8 |
| 4 |
T6 T651 |
572 |
503 |
11 |
| 5 |
T73 |
503 |
424 |
17 |
جدول استاندارد وزنی ورق آلومینیوم
| طول (mm) |
عرض (mm) |
ضخامت (mm) |
وزن (Kg) |
| 2000 |
1000 |
0/4 |
2/2 |
| 2000 |
1000 |
0/5 |
2/7 |
| 2000 |
1000 |
0/6 |
3/3 |
| 2000 |
1000 |
0/7 |
3/8 |
| 2000 |
1000 |
0/8 |
4/4 |
| 2000 |
1000 |
0/9 |
4/9 |
| 2000 |
1000 |
1 |
5/4 |
| 2000 |
1000 |
1/25 |
6/8 |
| 2000 |
1000 |
1/5 |
8/1 |
| 2000 |
1000 |
2 |
11 |
| 2000 |
1000 |
2 |
16/5 |
استاندارد ورق فلزی رنگی
ورقهای رنگی، که به ورقهای روکش‌دار نیز شناخته می‌شوند، نوعی ورق فولادی هستند که روی آنها رنگ‌آمیزی میشود. در برخی از صنایع، استفاده از ورقهای فلزی رنگ شده جهت ایجاد جذابیت ظاهری اهمیت پیدا می‌کند. مثلاً در ساختمان‌ها، ورقهای رنگی با طرح‌هایی مانند شیروانی، شادولاین، ذوزنقه و کرکره‌ای به کار می‌روند و به ساختمان شکل و زیبایی می‌بخشند. این ورقها معمولاً از ورقهای گالوانیزه تولید می‌شوند و پس از پاک‌سازی ناخالصی‌ها و چربی‌ها، برس‌کاری و شستشوی ورق انجام شده و رنگ‌آمیزی می‌شوند. انجام این کار باعث ایجاد یک لایه و پوشش محافظ میشود که هم باعث افزایش جذابیت ظاهری و هم مقاومت در برابر خوردگی خواهد شد. بسته به نوع رنگ و ورق پایه مورد استفاده، قیمت ورق رنگی متفاوت خواهد بود. استانداردهای ورقهای رنگی شامل پارامترهایی مانند نوع پوشش، ثبات رنگ، چسبندگی و مقاومت در برابر شرایط آب و هوایی است. برخی از استانداردهای کلیدی برای ورقهای رنگی عبارتند از:
- ASTM A755/A755M: این استاندارد برای ورقهای فولادی با روکش فلزی (مانند گالوانیزه) که به روش غوطه‌وری گرم و رنگ‌آمیزی تولید شده‌اند، در نظر گرفته شده و برای استفاده در نمای ساختمان‌ها و سازه‌های خارجی مناسب است. این استاندارد مقاومت ورق در برابر خوردگی، شرایط آب و هوایی و چسبندگی رنگ را تضمین می‌کند.
- EN 10169: این استاندارد اروپایی بوده و برای محصولات تخت فولادی اعمال شده و شرایط فنی تحویل آنها را مشخص می‌کند. این استاندارد شامل الزاماتی برای ضخامت، خواص مکانیکی، چسبندگی رنگ و مقاومت در برابر خوردگی است.
استاندارد ورق ضد سایش
ورقهای ضد سایش، نوعی دیگر از ورقهای فولادی هستن که برای مقاومت در برابر سایش و ضربه در محیط‌های کاری خشن طراحی شده‌اند. استانداردهای ورقهای ضد سایش شامل پارامترهایی مانند سختی، چقرمگی، مقاومت در برابر سایش و ابعاد میشود. برخی از استانداردهای مرتبط برای ورقهای ضد سایش عبارتند از:
ASTM A514/A514M: این استاندارد به طور خاص برای ورقهای فولادی آلی با استحکام تسلیم بالا که برای جوشکاری مناسب هستند، اعمال میشود. این استاندارد شامل الزاماتی برای خواص مکانیکی، ضخامت و ابعاد، و همچنین الزامات مربوط به فرآیند تولید و تست میشود.
ASTM A128/A128M: این استاندارد مشخصات ریختگی‌های فولادی و فولادهای ضدزنگ آستنیتی این ورقها را تعریف می‌کند. این نوع ریخته‌گری‌ها به دلیل مقاومت بالا در برابر سایش و ضربه، در ساخت قطعات مختلف ورقهای ضد سایش کاربرد دارند.
استاندارد ورق استیل
ورق استیل نوعی محصول فولادی و ترکیبی از آهن و آلیاژهای دیگر است. این ورقها با مقدار کربن کمتر از ۲ درصد تولید می‌شوند و بنابراین خواص مکانیکی متفاوتی نسبت به دیگر محصولات فولادی دارند. ورقهای استیل، با توجه به تحمل دماهای بسیار بالا و پایین (از منفی ۲۰۰ درجه تا بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد)، برای کاربردهای گوناگون بسیار مناسب هستند. از سوی دیگر، ورق استیل عموماً ظاهر بسیار زیبا و جذابی دارد که باعث گسترش موارد استفاده آنها میشود. طیف نسبتاً گسترده‌ای از استانداردها در مورد این ورقها به‌کار می‌رود که حیطه‌های مختلفی مثل خواص مواد، تلرانس‌های ابعادی، پرداخت سطح و الزامات پوشش را کنترل می‌کنند.
استاندارد ورق های اسیدشویی
ورق اسیدشویی یا فلاکسینگ، یکی از محصولات آلیاژی پرکاربرد است که از ورق نورد گرم یا ورق سیاه به دست می‌آید. برای تولید ورقهای اسدشویی،با استفاده از اسید کلریدریک یا برخی دیگر از اسید‌ها، چربی‌ها و آلودگی‌های سطح ورق سیاه زدوده میشود. به این فرآیند فلاکسینگ گفته میشود. به این ترتیب، سوختگی‌های سطحی ناشی از نورد گرم و همچنین بخشی از ناخالصی‌های سطح حذف شده و سطح ورق براق میشود. اسیدشویی ورقها باعث میشود آنها در برابر قرار گرفتن در معرض محیط های اسیدی بدون خوردگی مقاومت کنند. استانداردهای مربوط به ورق های اسیدشویی پارامترهایی مانند ترکیب شیمیایی، مقاومت در برابر خوردگی، پرداخت سطح و تلرانس های ابعادی را پوشش می دهد. برخی از استانداردهای مرتبط با ورق های اسیدشویی را در ادامه مرور می‌کنیم. هرچه ورق مورد نظر با تعداد بیشتری از این استانداردها سازگار باشد، طبعاً قیمت ورق اسیدشویی نیز بیشتر خواهد بود.
جدول استاندارد ورق اسیدشویی
| مصرف |
اسناندارد DIN |
اسناندارد EN |
اسناندارد JIS |
اسناندارد INSO |
| کشش عادی |
Stw22 |
DD 11 |
SPHC 3131 |
ورق گرم 2 |
| کشش عمیق |
Stw22 |
DD 11 |
SPHC 3131 |
ورق گرم 3 |
| کشش عمیق از فولاد کاملا آرام |
Stw22 |
DD 11 |
SPHC 3131 |
ورق گرم 4 |
| نورد مجدد |
St22-St23-St24 |
– |
– |
– |
- ASTM A240/A240M: این استاندارد مشخصات ورق، صفحه و نوار فولاد ضدزنگ کروم و کروم-نیکل را برای مخازن تحت فشار و کاربردهای عمومی تعریف می‌کند. اگر ورق اسیدشویی از فولاد ضد زنگ مطابق با این استاندارد ساخته شده باشد، از خواص مکانیکی و مقاومت به خوردگی مناسب برای این نوع کاربردها برخوردار خواهد بود.
- EN 10088-1: این استاندارد لیستی از فولادهای ضد زنگ را ارائه می‌دهد که می‌توان از آنها برای تولید ورق اسیدشویی استفاده کرد. انتخاب نوع فولاد ضد زنگ مناسب بر اساس خواص مورد نظر برای ورق اسیدشویی، مانند مقاومت به خوردگی، استحکام و شکل‌پذیری، انجام میشود.
- JIS G4304: این استاندارد مشخصات ورق، صفحه و نوار فولادی ضد زنگ نورد گرم را تعریف می‌کند. ورق اسیدشویی معمولاً از فولاد ضد زنگ نورد گرم تولید میشود و این استاندارد کیفیت مواد اولیه و فرآیند نورد را تضمین می‌کند.
جدول استاندارد وزنی ورق اسیدشویی
| طول (mm) |
عرض (mm) |
ضخامت (mm) |
وزن (Kg) |
| 2000 |
1000 |
1/5 |
24 |
| 2000 |
1000 |
2 |
32 |
| 2000 |
1000 |
3 |
48 |
| 2000 |
1000 |
4 |
64 |
| 2000 |
1000 |
5 |
80 |
| 2000 |
1000 |
6 |
96 |
ضخامت ورق های فولادی موجود در بازار
همان‌طور که دیدیم، انواع بسیار مختلفی از ورقهای فولادی در بازار موجود است. هرکدام از این ورقها، ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاصی دارند و بنابراین از هرکدام از آنها برای اهداف مشخصی استفاده میشود. با این حال، جدا از تنوع جنس، بحث تنوع در ابعاد و به‌خصوص ضخامت نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. ورقهای فولادی ممکن است بسیار نازک و یا ضخیم باشند. ضخامت آنها از ۰.۴ میلیمتر در ورقهای استیل آغاز شده و ۲۵ میلیمتر در ورقهای سیاه ادامه پیدا می‌کند. البته، در بیشتر موارد ضخامت آنها بین ۱ تا عموماً ۸ میلیمتر است. به این موضوع هم توجه داشته باشید که ضخامت این ورقها تاثیر مستقیم و بسیار زیادی در وزن و در نتیجه قیمت آنها خواهد داشت.
جمع بندی
با توجه به اهمیت محصولات فلزی در بخش‌های تولیدی یا ساخت‌وساز، شاهد وجود طیف مختلف و متنوعی از آنها هستیم که هرکدام ویژگیهای خاصی داشته و برای اهداف خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. اهمیت بسیار بالای این محصولات باعث شده تا استانداردهای سفت و سختی برای کنترل و تضمین کیفیت آنها وجود داشته باشد. وجود هرگونه نقص و ایراد در ورقهای فولادی ممکن است صدمات جدی وارد کرده و هزینه زیادی به دنبال داشته باشد. با توجه به اهمیت این استانداردها، در این مقاله به همین موضوع پرداخته و بعد از بررسی استانداردها، جدول استاندارد انواع ورق فلزی را تهیه کردیم. شناخت این استانداردها به تصمیم‌گیری بهتر و خرید محصولات با کیفیت و موفقیت پروژه کمک خواهد کرد.
میلگرد
ورق فولادی
تیرآهن و هاش
پروفیل
نبشی
ناودانی
لوله و اتصالات
صنایع مفتولی
تخته و چوب
