رایزر چیست؟کاربرد و انواع آن

رایزر، یک مسیر عمودی است که برای عبور و توزیع تاسیسات مختلف در ساختمان‌ها طراحی شده است. این عنصر کلیدی معمولاً در سیستم‌های لوله‌کشی آب، فاضلاب، و تاسیسات برقی کاربرد دارد و به انتقال موثر سیالات و انرژی در طبقات مختلف کمک می‌کند. آنها به دلیل طراحی خاص خود، امکان دسترسی آسان به تاسیسات را فراهم می‌آورند و در بهینه‌سازی عملکرد سیستم‌های تأسیساتی نقش بسزایی دارند.

کاربرد رایزر در ساختمان

رایزرها، به عنوان اجزای کلیدی در ساخت و ساز، نقش بسزایی در انتقال و توزیع منابع مختلف ایفا می‌کنند. این لوله‌ها به طور معمول ابعادی بزرگتر از سایر لوله‌های ساختمانی دارند و هر یک از آن‌ها وظایف ویژه‌ای را بر عهده دارند که به تفکیک به آن‌ها خواهیم پرداخت.

به عنوان نمونه، در بخش تاسیسات برق ساختمان، ممکن است چندین نوع وجود داشته باشد؛ از جمله رایزرهای مخصوص کابل‌های فشار قوی، رایزرهای فشار ضعیف، و سیم‌کشی‌های تلفن و دیتا. توزیع مؤثر انرژی الکتریکی میان مصرف‌کنندگان مختلف، از جمله وظایف اصلی آن است که در طراحی نقشه تاسیسات ساختمان به دقت مشخص می‌شود.

با توجه به کاربرد و اهمیت بالای آنها، لازم است که بهترین نوع متریال برای ساخت آن‌ها انتخاب گردد و همچنین اجرای آن‌ها با رعایت شرایط استاندارد و دقت کافی صورت گیرد. استحکام و ثبات آن در جای خود، می‌تواند به افزایش طول عمر آن و به تبع، عمر ساختمان کمک کند. بنابراین، ساپورت‌بندی و بست‌کاری در اجرای رایزر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نقش کلیدی در تأمین ایمنی و کارایی این سیستم‌ها ایفا می‌کند.

انواع رایزر

رایزرها به طور کلی به دو دسته تأسیسات مکانیکال و تأسیسات الکتریکال تقسیم می‌شوند که هر یک دارای انواع خاص خود هستند که در ادامه به اختصار توضیح داده خواهند شد.

رایزر فاضلاب

در حوزه فاضلاب، رایزر وظیفه جمع‌آوری و انتقال پساب و فاضلاب طبقات مختلف به چاه و شبکه فاضلاب شهری را بر عهده دارد. تعداد رایزرهای فاضلاب در یک ساختمان ممکن است بسته به مساحت و طراحی بنا متفاوت باشد. در صورت وجود چندین رایزر، ممکن است هر کدام به‌صورت جداگانه به سمت چاه یا منهول بروند یا در طبقات پایین‌تر به یکدیگر متصل شده و به سمت فاضلاب شهری یا چاه منتقل شوند.

محل نصب آنها با توجه به نقشه لوله‌کشی فاضلاب ساختمان تعیین می‌شود و معمولاً در نزدیکی سرویس‌های بهداشتی همچون دستشویی و حمام قرار می‌گیرند. این موضوع به دلیل کاهش فاصله بین لوله‌های فاضلاب است که به استانداردهای فنی کمک می‌کند. جنس لوله‌های رایزر فاضلاب نیز معمولاً مشابه لوله‌های داخلی است و از موادی چون پلیکا UPVC، پوش فیت، پلی‌اتیلن و چدن ساخته می‌شود.اگر درباره پلی اتیلن کنجکاو شدید پیشنهاد میکنم مقاله پیوان درباره این موضوع را مطالعه کنید. 

هشدار: فاصله بین رایزر فاضلاب و سایر لوله‌های ساختمان، به‌ویژه لوله گاز و کابل‌های برق، الزامی است.

رایزر آب ساختمان

رایزر آب ساختمان یکی از اجزای حیاتی تاسیسات به شمار می‌رود؛ زیرا تأمین آب برای تمام شیرآلات و دستگاه‌هایی چون پکیج و آبگرمکن را بر عهده دارد. معمولاً قطورترین لوله آب در یک ساختمان، لوله رایزر است که در برخی موارد ممکن است به چند رایزر کوچکتر تقسیم شود.

در ساختمان‌هایی که هر واحد آپارتمان دارای کنتور آب مجزا است، به تعداد کنتورهای موجود رایزر آب وجود دارد. معمولاً جنس لوله‌های فرعی داخلی و رایزر اصلی یکی است، اما در برخی ساختمان‌های بزرگ به دلیل محدودیت‌های موجود، رایزر اصلی از جنس گالوانیزه ساخته می‌شود. در ساختمان‌هایی که سیستم گرمایشی موتورخانه مرکزی دارند، معمولاً یکی از آن آب سرد و یک رایزر آب گرم مصرفی وجود دارد.

رایزر برقی

تأسیسات الکتریکی به دو بخش رایزر جریان قوی و جریان ضعیف تقسیم می‌شود. جریان قوی برای عبور کابل‌های برق از ۲۲۰ تا ۳۸۰ ولت استفاده می‌شود، در حالی که جریان ضعیف برای کابل‌های آیفون، آنتن مرکزی، تلفن، دوربین مداربسته و سیستم اعلام حریق به کار می‌رود.

این دو نوع باید حداقل در فاصله ۳۰ سانتی‌متری از یکدیگر قرار گیرند. در هر طبقه، یک جعبه تقسیم به نام دریچه بازدید بر روی رایزرهای جریان قوی و جریان ضعیف نصب می‌شود تا دسترسی به کابل‌ها برای تعمیر و تعویض آسان باشد. همچنین کابل‌ها باید در داخل داکت پلاستیکی با پوشش محافظتی قرار گیرند و به‌خوبی در محل خود سفت شوند.

رایزر شوفاژ

رایزر شوفاژ مخصوص ساختمان‌هایی است که دارای موتورخانه مرکزی هستند و معمولاً شامل دو رایزر: یکی برای لوله‌کشی رفت و دیگری برای لوله برگشت سیستم گرمایشی می‌باشد. در ساختمان‌هایی که از پکیج دیواری استفاده می‌کنند، رایزر شوفاژ وجود ندارد.

رایزر لوله گاز

در ساختمان‌های دارای کنتور مشترک، یک لوله اصلی گاز وجود دارد و در صورت تفکیک کنتور به صورت جداگانه، هر واحد دارای یک لوله گاز مستقل خواهد بود. حفظ فاصله لوله گاز از سایر تأسیسات با اجرای عایق‌کاری، از الزامات لوله‌کشی گاز محسوب می‌شود.

رایزر آتش نشانی

این عنصر عمودی در تمام طبقات انشعاب داده می‌شود و به صورت خشک طراحی شده است، زیرا تنها در مواقع آتش‌سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم به آتش‌نشان‌ها کمک می‌کند تا بدون نیاز به لوله‌کشی به بالای ساختمان، آتش را اطفاء کنند. در زمان وقوع حادثه، آب از طریق ماشین‌های آتش‌نشانی به آن پمپاژ می‌شود و هر آتش‌نشان تنها مسئول خاموش کردن آتش در طبقه خود است.

رایزر هواکش

رایزر هواکش به صورت عمودی و برخلاف رایزر فاضلاب در میان ساختمان قرار می‌گیرد تا گازهای خروجی از فاضلاب را به سمت پشت بام هدایت کند. در انتهای این لوله، سر آن به شکل U قرار داده می‌شود تا از ورود گازهای خروجی به داخل ساختمان توسط کولر جلوگیری شود.

رایزر آب باران

رایزر آب باران بخشی از لوله‌کشی فاضلاب است که برای جمع‌آوری آب‌های سطحی از پشت بام، تراس و بالکن‌های روباز طراحی و اجرا می‌شود. به‌طور اصولی، باید یک لوله اصلی جداگانه برای آب باران در نظر گرفته شده و به صورت مستقیم و بدون هیچ انشعابی از کف خواب یا کفشورهای پشت بام به سمت لوله اصلی فاضلاب هدایت شود.

جنس لوله‌های رایزر

لوله‌های رایزر تاسیسات معمولاً از متریال‌های مختلفی نظیر گالوانیزه، آهن، پلی اتیلن، و یو پی وی سی ساخته می‌شوند. هر یک از این نوع کاربردهای خاص خود را دارند. به عنوان مثال، رایزر پلی اتیلن عمدتاً برای انتقال آب استفاده می‌شود، در حالی که رایزر یو پی وی سی به طور خاص برای لوله‌های برق ساختمان طراحی شده است.

انتخاب نوع رایزر همچنین به اتصالات دو طرف آن بستگی دارد؛ به این معنا که آنها می‌توانند به صورت رزوه‌ای یا فلنچی تولید و انتخاب شوند. برای نمونه،آنها بر اساس میزان آب مورد نیاز در سطح خاک، در قطرهای متنوعی از ۵/۱ تا ۴ اینچ قابل انتخاب هستند. این تنوع در جنس و اندازه لوله‌ها، امکان پاسخگویی به نیازهای مختلف سیستم‌های تاسیساتی را فراهم می‌آورد.

نحوه قرارگیری رایزرها

رایزرها معمولاً در میانه دیواره‌های داخلی ساختمان قرار می‌گیرند و برای هر یک از آن‌ها باید تدابیری اندیشیده شود تا از سایر رایزرها محافظت به عمل آید. یکی از مهم‌ترین این تدابیر، حفظ تفکیک رایزر آب و رایزر فاضلاب است؛ چراکه این جدایی از ادغام آب و فاضلاب در ساختمان جلوگیری می‌کند و از بروز مشکلات جدی می‌کاهد.

همچنین، برای رایزرهای آب و برق نیز لازم است که این دو سیستم به طور کاملاً مجزا و پوشیده از هم در ساختمان نصب شوند. این اقدام به ویژه در مواقع بروز نشتی یا ترکیدگی در رایزر آب اهمیت دارد، زیرا خطر برق‌گرفتگی برای ساکنان را به حداقل می‌رساند.

طبق برخی قوانین ساختمان‌سازی، عبور آنها از مکان‌هایی نظیر چاه آسانسور و اتاقک برق ممنوع است. این موضوع به حفظ ایمنی و کارایی سیستم‌ها کمک می‌کند.

یکی دیگر از عوامل حیاتی در نحوه قرارگیری رایزرها، در نظر گرفتن شیب مناسب برای لوله‌های رایزر است. لوله‌های رایزر آب و فاضلاب باید به گونه‌ای نصب شوند که بتوانند حجم جریان آب و فاضلاب را به طور مؤثر جابجا کنند. نصب این لوله‌ها با شیب مناسب، سرعت حمل و نقل سیالات را در طول ساختمان تنظیم کرده و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری می‌کند.

قطر رایزر و رابطه آن با نیازهای مصرفی

قطر رایزر ارتباط مستقیمی با تعداد مکان‌های مصرف در ساختمان دارد؛ به‌عبارتی، هر چه تعداد انشعابات مصرفی بیشتر باشد، قطر آن نیز باید بزرگ‌تر باشد. این ارتباط بیانگر اهمیت طراحی دقیق در مرحله‌ی برنامه‌ریزی و نقشه‌کشی است.

در طراحی لوله‌کشی آب و فاضلاب، باید توجه ویژه‌ای به طول لوله‌های رایزر اصلی داشته باشیم. نقشه باید به گونه‌ای تنظیم شود که فاصله محل مصرف تا رایزر در کوتاه‌ترین حالت ممکن قرار گیرد؛ این امر نه‌تنها به بهینه‌سازی مصرف انرژی کمک می‌کند، بلکه کیفیت آب را نیز بهبود می‌بخشد.

به طور خاص، قطر رایزر آب در ساختمان باید بزرگ‌تر از قطر لوله آب یا کنتور باشد تا فشار آب مصرفی در داخل ساختمان به طور مطلوب حفظ شود. در لوله‌کشی فرعی آب ساختمان، معمولاً از قطرهایی کمتر از قطر رایزر اصلی استفاده می‌شود.

اما در مورد رایزر فاضلاب، روند برعکس است. قطر آن باید از بالای ساختمان به سمت پایین افزایش یابد تا حجم کافی برای انتقال مواد فاضلابی به چاه اصلی فراهم گردد. این طراحی به تضمین عملکرد صحیح سیستم فاضلاب کمک کرده و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری می‌کند.

جمع بندی