در فرآیند ساختمان سازی همواره از بتن به عنوان ماده‌ای جهت ایجاد استحکام در سازه استفاده میشود. اما در همه جا امکان استفاده از بتنهای معمولی وجود ندارند. به همین جهت از روش‌های دیگری مانند شاتکریت برای بتن ریزی استفاده میشود. در واقع شاتکریت نیز نوعی بتن محسوب میشود با این تفاوت که روش اجرای این فرآیند با بتن ریزی در ساختمان سازی متفاوت است. اجرای شاتکریت با استفاد از فشار و سرعت بالا بتن بر روی سطح پاشیده میشود. شاید برای شما نیز این پرسش پیش آمده شاتکریت چیست؟ همچنین استاندارد شاتکریت، عیار بتن شاتکریت، مشخصات فنی شاتکریت، اجرای شاتکریت، پمپ شاتکریت، زودگیر شاتکریت و لوازم شاتکریت چه چیزهایی هستند، برای رسیدن به پاسخ این سوالات با این مقاله همراه شوید.
یکی از اجزای اصلی انواع بتن ریزی، میلگرد میباشد. جهت دریافت قیمت میلگرد می‌توانید به سایت پیوان مراجعه نمایید.
شاتکریت چیست؟
بتن شاتکریت یا بتن پاشیده در قالب یک ماده شامل مخلوطی از سیمان، سنگدانه و مواد افزودنی از جمله آب است. شاتکریت تقریبا مشابه بتنهای معمولی است و تفاوت اصلی آنها در نحوه اجرای شاتکریت میباشد. در واقع شاتکریت به فرآیندی گفته میشود که با سرعت بالا بتن یا ملات را روی سطح میپاشند و همین بالا بودن سرعت باعث متراکم شدن مصالح و چسبیدن بتن به سطح خواهد شد. هدف اصلی از اجرای شاتکریت، ایجاد تراکم و استحکام روی سطوح مختلف است. همچنین از آنجایی که بتن شاتکریت نیازی به قالب داخلی ندارد می‌توان از آن برای بتن ریزی سطح‌های قوس دار مانند تونل‌ها، پل‌ها و دودکش‌ها استفاده نمود.
توجه داشته باشید که نمی‌توان گفت بتن شاتکریت روش جایگزین بتن ریزی در ساختمان سازی است اما این روش برای سطوح گسترده با مقاطع نازک مانند پوشش داخلی تونل‌ها بسیار کاربردی و مقرون به صرفه است. زیرا به دلیل عدم نیاز به قالب بندی امکان استفاده از آن در اشکال پیچیده وجود دارد و سرعت اجرای آن نیز بسیار بالا است. همچنین به دلیل مصرف آب کمتر از مقاومت فشاری بالاتری برخوردار است. اما لازم است بدانید که استفاده از بتن شاتکریت به دلیل مصرف سیمان بیشتر و نیاز به افراد متخصص، دستگاه شاتکریت و لوازم شاتکریت با محدودیت‌هایی همراه میباشد.
انواع شاتکریت
بر اساس نحوه اجرای شاتکریت، این روش بتن ریزی به سه نوع تقسیم بندی میشود که عبارتند از:
- شاتکریت خشک
- شاتکریت مرطوب (تر)
- شاتکریت مسلح یا الیاف
با توجه به نوع شاتکریت مورد استفاده ترکیب مواد، کاربرد و لوازم شاتکریت نیز متفاوت میباشد. در ادامه مزایا و معایب شاتکریت خشک، مرطوب و همچنین شاتکریت الیاف را شرح می‌دهیم.
بیشتر بخوانید: توری مش جوشی سبک 
شاتکریت مرطوب
شاکریت مرطوب که به نام شاکریت تر نیز شناخته میشود، همانطور که از نامش مشخص میباشد به صورت ترکیب با آب وارد دستگاه شاتکریت میشود. در این فرآیند بتن آماده با نسبت سیمان به آب یکسان، وارد دستگاه پمپ شاتکریت میشود و در آنجا با فشار ناشی از باد کمپرسور روی سطح مورد نظر با سرعت بالا پاشیده میشود. به همین جهت در این روش امکان اجرای بتن ریزی با ضخامت بیشتری نسبت به روش شاتکریت خشک وجود دارد. در فرآیند شاتکریت مرطوب، اجرای شاتکریت دیوار با ضخامت 20 سانتی متر و بتن ریزی روی سطح زمین با ضخامت حداقل 50 سانتی متر امکان پذیر میباشد.
در روش شاتکریت مرطوب به دلیل امکان کنترل دقیق نسبت آب به سیمان وجود دارد، گرد و غبار کمتری تولید میشود و و همچنین میزان پس ریزی در حین اجرای عملیات کمتر میشود. همچنین به دلیل آن که در نحوه اجرای شاتکریت مرطوب به راحتی امکان افزودن انواع مواد افزودنی و افزایش چسبندگی مصالح وجود دارد. علاوه بر آن یکسان بودن ترکیب مصالح باعث شده بتن حاصل از این روش کیفیت بالاتری نسبت به شاتکریت خشک داشته باشد. نکته دیگری که در مورد روش شاتکریت تر لازم است بدانید این است که این روش به صورت پیوسته انجام میشود به همین جهت امکان تولید بیشتر و صرفه اقتصادی بالاتری دارد. این مزایا باعث شده که علیرغم قدیمی تر بودن شاتکریت خشک، شاتکریت تر به جایگزین شاتکریت خشک تبدیل شود به طوری که امروزه 60 درصد شاتکریت‌ها به روش تر اجرا میشوند.
البته توجه داشته باشید که نحوه اجرای شاتکریت مرطوب در کنار مزایای زیادی که دارد با معایبی نیز همراه است. برخی از این معایب عبارتند از:
- هزینه زیاد سرمایه گذاری اولیه برای خرید ماشین آلات
- نیاز به نیروی متخصص
- هزینه بالای تمیزسازی لوله‌های دستگاه شاتکریت
- حساسیت زیاد به کیفیت مواد دانه بندی
- کوتاه بودن زمان سخت شدن بتن و در نتیجه محدود شدن زمان اجرای پروژه و محدودیت در حمل و نقل از محل اختلاط مواد بتن تا محل اجرا
- مقاومت اولیه و مقاومت کششی پایین
شاتکریت خشک
در انجام این عملیات ابتدا باید نسبت ماسه به سیمان در شاتکریت تعیین شود. سپس مخلوط مواد خشک از جمله ماسه و سیمان به دستگاه شاتکریت وارد میشود. نحوه کار دستگاه شاتکریت خشک به این صورت است که مخلوط مواد خشک به داخل نازل منتقل میشوند و سپس حین خروج مواد، حجم آب مورد نیاز برای ایجاد مخلوط یک دست در حین عملیات از طریق نازل دستگاه به مواد خشک اضافه خواهد شد. به همین جهت از شاتکریت خشک عمدتا در کارهایی با حداقل ضخامت 10 سانتی متر استفاده میشود. اجرای شاتکریت خشک هزینه کمتری نسبت به شاتکریت تر دارد. از دیگر مزایای این عملیات به هزینه‌های کمتر دستگاه ، امکان نگهداری طولانی مدت مصالح، مقاومت بیشتر سطوح پردازش شده و انعطاف پذیری بالا می‌توان اشاره کرد. اما توجه داشته باشید که عملیات شاتکریت خشک عمدتا برای سطوح با حجم کم و فضای محدود قابل اجرا میباشد.
همانطور که در بخش قبل گفته شد، عملیات شاتکریت خشک کاربرد کمتری نسبت به شاتکریت مرطوب دارد. زیرا در این فرآیند امکان دارد مواد به خوبی با آب ترکیب نشوند و بتن شاتکریت در سطح کار دارای برآمدگی‌هایی باشد. زیرا به دلیل سرعت بالای خروج مواد، ترکیب آب و سیمان در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد به همین جهت ممکن است بخشی از مواد خشک هیدارته نشوند و درنتیجه به سطح مورد نظر نچسبند و میزان پرتی افزایش یابد. همچنین از آنجایی که مقدار آب مخلوط توسط فرد بتن پاش تنظیم میشود و میزان آب ممکن است در هنگام اجرای تغییراتی داشته باشد، درنتیجه مخلوط بتن یکسان نخواهد بود و کیفیت بتن کاهش پیدا می‌کند. همچنین روش شاتکریت خشک محدودیت بسیار زیاد در استفاده از انواع افزودنی‌ها خصوصا الیاف فولادی دارد و در هنگام اجرا گرد و غبار بسیار زیادی تولید می‌کند. علاوه بر آن سرعت اجرای شاتکریت خشک نسبت به شاتکریت تر بسیار کمتر است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر بلاگ انواع مش بندی را می‌توانید مطالعه کنید.
شاتکریت مسلح
بتن شاتکریت مسلح نشده نیز مانند بتن معمولی است و اگر تحت تنش قرار بگیرد به راحتی دچار شکنندگی و ترک خوردگی میشود. به همین جهت در این نوع بتن نیز برای افزایش مقاومت بتن و ایجاد مقاومت در برابر ضربه از انواع فیبرها و الیاف استفاده میشود. از شاتکریت مسلح معمولا برای پوشش تونل‌ها، روکش سنگ و خاک، شیب‌ها، سازه‌ها، خاکریزها و سازه‌هایی که ممکن است دچار تغییر شکل شوند یا برای کنترل ترک دیوار و سطح، استفاده میشود.
مانند بتن معمولی یکی از مصالحی که برای مسلح نمودن شاتکریت استفاده میشود، توری‌های فلزی یا مش شاتکریت می‌باشند. مش شاتکریت به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و قیمت مناسب بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیگر مزیت استفاده از مش شاتکرینت این است که علاوه بر افزایش مقاومت کششی، نقش آرماتور افت و حرارت را نیز در بتن شاتکریت برعهده می‌گیرد.
در کنار مزایای زیاد استفاده از مش شاتکریت و مصالح فولادی برای مسلح نمودن این نوع بتن، دلایلی مانند زمان بر بودن پروسه نصب، هزینه بر بودن و ریسک بالای خوردگی شبکه مش و پوسته پوسته شدن شاتکریت باعث شده که امروزه از الیاف دیگری برای مسلح نمودن بتن شاتکریت استفاده شود. انواع الیافی که برای مسلح کردن بتن به کار می‌روند عبارتند از : الیاف شیشه ای، الیاف ترکیبی، الیاف پلاستیکی، الیاف فولادی. الیاف جدید مانند قطعات سوزنی شکل ریزی هستند، که در طول‌های کوتاه و در ابعاد 12 تا 50 میلی متری به صورت پخش شده در بتن و شاتکریت استفاده میشوند. این الیاف به صورت یکنواخت تری در بتن پخش میشوند و کیفیت بتن و میزان مقاومت آن در برابر ضربه و خوردگی را افزایش می‌دهند. همچنین با به کارگیری الیاف ضخامت کمتری از شاتکریت مورد نیاز است و کنترل ضخامت بتن شاتکریت راحت تر خواهد بود.
نکات ضروری درمورد اجرای شاتکریت
کیفیت شاتکریت بیش از همه چیز به نحوه اجرای آن بستگی دارد. از آنجایی که نحوه اجرای شاتکیریت یک فرآیند تخصصی میباشد، لازم است برای اجرای صحیح آن طراحی مناسب انجام شود و از نیروی متخصص برای انجام این کار استفاده شود. اما به طور کلی در نحوه اجرای شاتکریت باید نکات فنی زیر همواره مورد توجه پیمانکار و ناظر فنی قرار گیرد:
- کنترل میزان شیمان، ماسه، سنگدانه و ایر مواد افزودنی
- کنترل میزان آب مورد نیاز برای ایجاد بتنی منسجم و مستحکم
- کنترل کالیبره تجهیزات و دستگاه شاتکریت
- سالم بودن لوازم شاتکریت از جمله میکسر مورد استفاده در شاتکریت خشک
- بررسی کلی مشخصات فنی شاتکریت توسط مهندس ناظر کار
- فراهم کردن تجهیزات کار توسط پیمانکار پروژه
عیار بتن هنگام اجرای شاتکریت
منظور از عیار بتن شاتکریت درواقع میزان سیمان به کار رفته در واحد حجم است. برای تعیین مقاومت بتن شاتکریت باید اختلاط سیمان و سایر مواد در بتن بطور دقیق محاسبه شود. تناسب میان آب و سیمان در بتن شاتکریت با میزان مقاومت و انسجام بتن نسبت مستقیم دارد. به طوری که هرچه نسبت آب به سیمان کمتر باشد انسجام بتن شاتکریت بیشتر است. به طورکلی رعایت استاندارد شاتکریت در کیفیت نهایی کار بسیار تاثیرگذار است.
برای افزایش دقت در اختلاط مواد در بتن شاتکریت می‌توان از جدول عیار بتن استفاده کرد. در واقع با توجه به نوع کاربرد بتن شاتکریت عیار بتن مشخص میشود. در شاتکریت خشک نسبت وزن مناسب سنگدانه به سیمان حدود 3.5 تا 4 است. در این روش به دلیل آن که حداکثر اندازه دانه‌ها به طور معمول 10 میلی‌متر میباشد، مقاومت فشاری بتن پاشی بالا نیست. معمولا عیار بتن شاتکریت تر حدودا 350 تا 450 کیلوگرم بر سیمان بر متر مکعب میباشد که این مقادیر با توجه به محل کاربرد شاتکریت متفاوت است. به عنوان مثال اگر کاربرد بتن شاتکریت برای ترمیم باشد عیار بتن نسبت به کاربرد بتن در پوشش دیواره تونل‌ها متفاوت است.
جهت مطالعه بیشتر اجرای آرماتوربندی و انواع آن کلیک کنید.
کاربرد بتن در اجرای شاتکریت
بتن شاتکریت کاربردهای زیادی دارد، در اینجا چند مورد از کاربردهای اصلی این نوع بتن را معرفی می‌کنیم:
- پوشش فضای داخلی تونل‌ها و ایجاد کانال‌های انتقال آب
- فضای داخلی گنبدها و دیوارها
- تعمیرات سازه‌هایی مانند تیرها، ستون‌ها و اتصالات که بر اثر زلزله آسیب دیده اند
- ترمیم شکاف‌ها و بازسازی بناهای تاریخی
- ساخت مخازن بتنی با ابعاد بزرگ و اشکال هندسی متنوع
- تثبیت کردن شیب‌ها و پروژه‌های محافظتی در سطوح شیب‌دار
- پوشش استخرها و ساخت برکه‌های بتنی جهت پرورش ماهی و سایر مصارف عمومی
- سازه‌های صنعتی و به خصوص کاربرد در صنعت دریایی جهت بازسازی سازه‌های دریایی فرسوده مانند اسکله‌ها
- انجام انواع مختلفی از کارهای هنری و تزیینی
مشخصات فنی شاتکریت
بتن شات کریت نیز مانند سایر بتن‌ها از ترکیب سیمان، سنگدانه‌ها و آب و مواد افزودنی ساخته میشود و کیفیت و ویژگی‌های آن وابسته به مواد سازنده آن میباشد. با توجه به استفاده گسترده از شاتکریت مشخصات فنی خاصی برای آن تعریف شده است. مهم ترین مشخصات فنی شات کریت عبارتند از:
- ماسه استفاده شده در شاتکریت باید گرد گوشه یا تیزگوشه است.
- نسبت آب به سیمان در این شیوه از بتن ریزی حدودا ۰.۵ به ۰.۳۵ است.
- اندازه سنگدانه‌های استفاده شده در شاتکریت معمولا 10 میلی متر است و نباید از ۲۰ میلی متر بیشتر باشند.
- به ازای هر واحد سیمان، ۴.۵ – ۴ واحد سنگدانه خشک غیر متراکم باید مورد استفاده قرار بگیرد.
- وزن مخصوص بتن شاتکریت همانند بتن معمولی متراکم شده میباشد.
- بتن شاتکریت نیز مانند سایر بتن‌ها برای جلوگیری از ترک نیاز به پخت کافی دارد و در صورت اجرای صحیح پس 28 روز توانایی مقاومتی در حدود 450-550 کیلوگرم بر سانتی متر مربع خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: نقش خرپا در ساختمان
مزایا و معایب به کارگیری شاتکریت
کاربرد شاتکریت در حال گسترش است. حال سوالی که باید به آن بپردازیم این است که مزایای اجرای شاتکریت چیست که باعث استفاده گسترده آن شده است. برخی از مزایای شاتکریت عبارتند از:
- شاتکریت به دلیل عدم نیاز به قالب بندی از بتن معمولی مقرون به صرفه تر است. همچنین شاتکریت علاوه بر کاهش هزینه باعث افزایش سرعت و در نتیجه صرفه جویی زمانی نیز میشود.
- برای ساخت شاتکریت فقط به یک فضای کوچک نیاز است و اجرای شاتکریت تنهابه یک دستگاه نسبتا کوچک و قابل حمل احتیاج دارد.
- به دلیل استفاده کم از آب در ترکیب شاتکریت، مقاومت بالاتری نسبت به بتنهای معمولی از خود نشان می‌دهد.
- اضافه نمودن افزدونی‌های شیمیایی به شاتکریت سبب شده این نوع بتن در برابر انجماد و ذوب، در برابر حمله سولفاتی و کلیردها و محیط‌های آلوده به مواد شیمایی و کپک،کرم‌ها مقاومت بالایی از خود نشان دهد.
- چسبندگی بتن شاتکریت به مصالح زیر کار بسیار مطلوب است و یک پوشش جامد و یکدست از بتن روی سطح ایجاد می‌کند.
- یکی از مشخصات فنی شاتکریت پایین بودن اسلامپ این نوع بتن است به همین دلیل در سطوح ترمیمی‌با ضخامت بسیار کم می‌توان از شاتکریت استفاده کرد. دلیل دیگر استفاده از شاتکریت برای پوشش لایه‌های نازک و ترمیم سطوح دلیل زودگیر بودن این بتن نیز میباشد.
- چسبندگی بالای بتن و انقباض کم، از دیگر مشخصات فنی شاتکریت است که سبب شده از این نوع بتن در سطوح حساس و با ضخامت کم استفاده شود.
استفاده از شاتکریت در کنار مزایای بسیار زیاد با معایبی نیز همراه است. به عنوان مثال مصرف سیمان در شاتکریت بسیار بیشتر از بتنهای معمولی است. همچنین نحوه اجرای شاتکریت نیاز به تجهیزات خاص و افراد متخصص دارد. با توجه به این موارد، بسیار مهم است که با در نظر گرفتن تمام مزایا و معایب بهترین روش اجرای بتن ریزی را انتخاب نمایید.
قیمت شاتکریت
عوامل زیادی در قسمت بتن شاتکریت تاثیرگذار است. مواد و لوازم شاتکریت برای اجرای این عملیات و مساحت کار، تعیین کننده قیمت شاتکریت است. علاوه بر هزینه‌های دستگاه شاتکریت در هنگام عملیات، هزینه مصالح کاربردی از جمله سیمان نیز عامل اصلی در هزینه‌های اجرای شاتکریت است. همچنین لازم است توجه داشته باشید که قیمت هر متر مربع شاتکریت به روش اجرای آن از نظر خشک و یا تر بودن، متراژ و حجم بتن مورد نیاز بستگی دارد.
جمع بندی نهایی اجرای شاتکریت
بتن شاتکریت در ساختمان سازی بسیار کاربردی است علاوه براین دارای مزایای بسیار زیادی نسبت به عملیات بتن ریزی سنتی میباشد. شاتکریت عمدتا در ترمیم سطوح کف و دیواره، تقویت و تعمیر سازه‌ها به کار می‌رود. سه روش کاربردی در اجرای شاتکریت شامل روش شاتکریت خشک و شاتکریت مرطوب است. در روش شاتکریت خشک مصالح خشک باهم ترکیب شده و وارد دستگاه میشود و درحین کار آب مورد نیاز به بتن اضافه میشود. در روش بتن تر مصالح با در نظر گرفتن عیار بتن شاتکریت به صورت محلول وارد دستگاه میشوند. با توجه به سطح مورد نظر روش اجرایی انتخاب میشود، به طورکلی هر دو روش شاتکریت بسیار کاربردی و مقرون به صرفه هستند. علاوه بر این روش‌ها برای افزایش مقاومت بتن شاتکریت این نوع بتن با استفاده از الیاف مسلح میشود.
