مفاهیم، واژگان و اصطلاحات مهم در صنعت میلگرد

هرکس که به هر نحوی با میلگرد سروکار داشته و در این صنعت فعالیت کرده باشد،‌ اهمیت استفاده از اصطلاحات و واژگان صحیح را به‌خوبی درک می‌کند. برای درک این اهمیت، فرآیند ساخت یک ساختمان را در نظر بگیرید و تصور کنید در یکی از مراحل آن، یکی از افراد اطلاعات کافی در مورد این اصطلاحات نداشته و اشتباهی را مرتکب می‌شود. شاید عجیب به نظر برسد، ولی این اشتباه متاسفانه ممکن است استحکام و ایمنی کل آن ساختمان را به‌خطر بیندازد. در همین راستا، در این مقاله سعی داریم برخی از مفاهیم، واژگان، علائم و اختصارات مهم در صنعت میلگرد را بررسی کنیم تا آشنایی بیشتری با آن‌ها پیدا کنید. این آشنایی به شما کمک می‌کند درک بهتری از ماهیت آن‌ها، نحوه انتخاب و سنجش آن‌ها و حتی نقشه و پلان‌های ساختمان پیدا کنید.

اصطلاحات میلگرد

پیش از پرداختن به اصطلاحات موجود در این حوزه و صنعت، شاید بهتر باشد مروری بر این موضوع داشته باشیم که میلگرد چیست؟ میلگرد که به انگلیسی Rebar نامیده شده و مخفف کلمه‌ی « reinforcing bar – میله تقویت کننده» است، یک میله فلزی محکم بوده که از آن برای استحکام‌ بخشی بیشتر سازه های بتنی، مثل اسکلت داخل ساختمان‌ها و پل‌های بتنی استفاده می شود.

• آرماتور

آرماتور عبارت است از به‌کارگیری میله‌های فولادی برای افزایش استحکام ساختمان‌ها و سازه‌ها. استفاده از آرماتور مانند این است که برای جلوگیری از فروپاشی یک قلعه‌ی شنی، چند تکیه‌گاه به آن اضافه کنید.

• گرید میلگرد

این میله‌ها در درجات سختی، قدرت و استحکام مختلفی تولید می‌شوند که اصطلاحاً به آن‌ها گرید (Grade) می‌گوییم. گرید را چیزی مشابه به همان نمره دادن در سیستم‌های آموزشی در نظر بگیرید- هر چه نمره بالاتر باشد، استحکام این فولادها هم قوی‌تر خواهند بود. گرید هر میله بر اساس مفاهیم استحکام کششی و نقطه تسلیم فولاد محاسبه شده و بر اساس استانداردهای مختلف، با اعداد و شکل‌های مختلفی نمایش داده می‌شود. به‌عنوان مثال، اعداد ۴۰، ۶۰، ۷۵، ۸۰ و ۱۰۰ کاربرد بیشتری در نمایش گرید یا همان نمره دارند و بر حسب KSI (کیلو پوند بر اینچ مربع) نمایش داده می‌شود. بنابراین،‌ نمره ۴۰ یعنی حداقل قدرت تسلیم این فلز برابر با ۴۰٫۰۰۰ پوند بر اینچ مربع است.

• اندازه‌ یا سایز

قطر این قواره‌های فولادی می‌توانند نازک یا ضخیم باشد و ما آن‌ها را بر حسب اینچ یا میلی‌متر اندازه‌گیری می‌کنیم. اندازه یا سایز، عموماً مهم‌ترین عامل در تعیین قیمت میلگرد است. در صورت استفاده از مقیاس اینچ، باید در نظر داشته باشید عموماً آن‌ها را بر حسب یک‌هشتم (۱/۸) اینچ بیان می‌کنیم. بنابراین، میلگرد شماره ۴ قطری برابر با ۴/۸ یا همان ۱/۲ ایچ خواهد داشت.

• مقاومت در برابر خوردگی

اصولاً در صورت قرار گرفتن آهن و فولاد در معرض آب و مواد شیمیایی، احتمال ایجاد خوردگی و زنگ‌زدگی در آن‌ها وجود دارد. مقاومت در برابر خوردگی به این معنی است که می تواند با زنگ زدگی مبارزه کرده و از آن جلوگیری کند.

• پوشش ها و روکش‌ها

کارخانه‌ها و تولیدکنندگان میلگرد عموماً از روکش‌ها و پوشش‌های مختفی (مثل پوشش اپوکسی یا گالوانیزه) استفاده می‌کنند تا از این میله‌ها در برابر زنگ‌دگی و فرسایش محافظ کند.

• یکپارچگی ساختاری

به معنی یکپارچه و یکدست بودن ساختار فولاد و عدم وجود هرگونه ناخالصی در ساختار آن است. هرچه یکپارچگی ساختاری بیشتر باشد، استحکام این مقاطع فولادی بیشتر خواهد بود.

• نقطه تسلیم

دقیقاً مانند دانستن وزنی است که یک پل می‌تواند تحمل کند. نقطه تسلیم به ما می‌گوید یک میلگرد پیش از تغییر شکل، چه مقدار وزن و تنش را می‌تواند تحمل کند. بنابراین، حداکثر فشاری است که یک جسم می‌تواند پیش از اینکه دچار یک تغییر شکل همیشگی و دائم شود، تحمل کند. اگر مقداری فشار به فولاد وارد کنیم و به نقطه تسلیم نرسد، بعد از قطع کردن فشار دوباره به حالت اول خود باز می‌گردد.

• طول لپ

هنگامی که بخواهیم دو تکه میله را به یکدیگر متصل کنیم،‌ باید با فاصله معینی همپوشانی داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که به خوبی با هم کار می‌کنند و از استحکام کافی برخوردار هستند؛ دقیقاً مثل جفت شدن دو قطعه پازل در کنار یکدیگر.

• استحکام کششی

بر اساس یک تعریف بسیار ساده،‌ استحکام کششی قابلیت کشیده شدن یک جسم را نشان می‌دهد. وقتی در حوزه فولاد صحبت می‌کنیم، منظور ما مقاومت فولاد در برابر شکستگی تحت کشش است. بنابراین، هنگامی که یک تکه فولاد از نقطه کششی خود عبور کند، از هم جدا شده و می‌شکند.

• شعاع خم

فلزات را می توان خم کرد، اما نه خیلی زیاد. منظور از شعاع خم یا شعاع خمیدگی، بیشترین حدی است که یک میله را می‌توان بدون ایجاد هرگونه آسیب خم کرد.

• افزایش طول

شاخص افزایش طول میزان توانایی فلز یا فولاد برای افزایش طول و کشیده شدن، بدون اینکه دچار آسیب و شکستگی شود را نشان می‌دهد. برای درک بهتر، قابلیت کش‌آمدن تکه لاستیک یا پلاستیک، پیش از پاره شدن آن را تصور کنید.

• انتهای قلاب‌دار

برخی از این میله‌های فولادی دارای انتهای منحنی هستند که باعث می‌شوند اتصال آن‌ها به بتن محکم‌تر شود.

• رکاب‌ها

رکاب‌ها که به آن‌ها میلگرد رکابی هم گفته می‌شود، U یا مستطیل شکل هستند و باعث پشتیبانی و کمک به استحکام بیشتر ستون‌های فلزی و تیرها می‌شوند. آن‌ها در واقع در ايجاد و تنظیم فاصله بین دو شبکه آرماتور کاربرد دارد.

• پوشش بتنی

به احاطه کردن این مقاطع فولادی با بتن گفته می‌شود که به استحکام بیشتر و حفظ حالت آن‌ها کمک می‌کند.

• صندلی میلگرد

قطعات فلزی و فولادی خاصی هستند که میله‌ها روی آن‌ها سوار شده و باعث حفظ حالت، ارتفاع مناسب و موقعیت آن‌ها در طول فرآیند بتن‌ریزی می‌شود.

• اتصال

قطعاتی فولادی هستند که از آن‌ها برای متصل کردن میله‌های مختلف به یکدیگر و دستیابی به میله‌های فولادی طولانی‌تر و در عین حال مستحکم استفاده می‌شود.

• نورد سرد

نوعی فرآیند فلزکاری است که بر اساس آن سعی می‌شود با ارائه فشار مکانیکی به شمش‌های فولادی در دمای اتاق، آن‌ها را به شکل و ابعاد میلگرد درآورده و استحکام بیشتری به آن‌ها بخشید.

• نورد گرم

برخلاف روش قبلی، در این روش شمش‌های فولادی در ابتدا بسیار داغ و گداخته می‌شوند و سپس با اعمال نیرو بر آن‌ها، شکل و ابعاد مورد نظر ایجاد می‌شود.

• روکش اپوکسی

روکش‌های شیمیایی بادوامی هستند که مانند داشتن یک سپر محافظ در برابر خوردگی و زنگ فلز عمل می‌کنند.

• میلگرد گالوانیزه

نوع خاصی از این محصول هستند که یک لایه فلز روی برای محافظت از آن در برابر خوردگی دارند.

• میلگرد تغییر شکل یافته

این دسته برجستگی‌هایی روی سطح خود دارند که که باعث اتصال بهتر آن‌ها به بتن شده و توان تحمل تنش آن‌ها را افزایش می‌دهد. نقش این برجستگی‌ها را می‌توان شبیه به آج لاستیک خودرو دانست که باعث چسبندگی بیشتر لاستیک به زمین می‌شود.

• باندلینگ

باندلینگ  به معنای گره زدن  و دسته‌بندی تعداد مختلفی از میله‌ها به یکدیگر است تا کار با آنها راحت تر باشد. به هرکدام از این دسته‌ها یک باندل یا بندیل گفته می‌شود و تعداد آن‌ها می‌تواند متغیر باشد.

• قفس میلگرد

این قفس‌ها سازه‌هایی فولادی هستند که از از کنار هم قرار دادن میله‌های فولادی به شکل‌های استوانه یا مستطیلی ساخته می‌شوند. در داخل این قفس‌ها بتن‌ریزی انجام می‌شود و آن‌ها نقشی شبیه به اسکلت یک سازه بتنی بزرگ را ایفا کرده باعث افزایش استقامت آن قسمت از بتن‌ریزی (عموماً ستون‌ها) می‌شود.

جدول علامت اختصاری میلگرد

همان‌طور که می‌دانیم، میلگردها توسط کارخانه‌های مختلف، با روش‌های تولید مختلف، در سایزها و گرید‌های مختلف، و البته با نوع آج‌های مختلفی ساخته می‌شوند. شناسایی آن‌ها برای افراد حرفه‌ای و فعال در این صنعت شاید کار چندان دشواری نباشد، ولی برای سایر استفاده‌کنندگان به همین سادگی نیست. به همین خاطر، شرکت‌های تولیدکننده عموماً اطلاعات فنی مربوطه را به شکل ترکیبی از اعداد و حروف انگلیسی روی هر میلگرد درج و حک می‌کنند. این علائم و کدها را می‌توان شناسنامه آن محصول دانست و همچنین یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص و سنجش اصالت میلگرد نیز هستند.

برای درک علامت‌های اختصاری به کار رفته روی هریک از این مقاطع فولادی، در ابتدا باید با ساختار و استاندارد درج علامت‌ها آشنا شده و سپس معنای هرکدام را بررسی کنیم. نحوه علامت‌گذاری به این صورت است که از سمت چپ آغاز شده و به ترتیب شامل این موارد می‌شود:

سایز – کد مربوط به نوع فرآیند تولید – علامت مربوط به مشخصات فنی – اسم شرکت تولیدکننده

حالا، بیایید هر کدام از این موارد را به‌ترتیب بررسی کنیم.

1. علامت اختصاری کارخانه تولیدکننده

با توجه به طولانی بودن نام عموم کارخانه‌های تولید کننده، آن‌ها علامت اختصاری خودشان را روی هر کدام از این میلگردها هک می‌کنند. در جدول زیر نام کارخانه‌های تولیدکننده و علامت اختصاری آن‌ها را درج کرده‌ایم.

آتیه خاورمیانه	AKS	ذوب آهن اصفهان	ESCO	هشترود	FSD
نیک صدرای توس	NS	روهینا	ROUHINA	مهیار اردبیل	MIM
سیرجان حدید جنوب	SIRJAN	آذر فولاد امین تیکه داش	Afa	فولاد اروند	ARVAND
آریان فولاد	AS	امیر کبیر خزر	AKS	کیان کاشان	KIAN
جهان فولاد غرب	SFJ	کویر کاشان	KAVIR	سیما فولاد جهان	SFJ
فایکو	FAICO	پرشین	PSG	قائم شهرضا	GHAEM
سپهر ایران	FSI	نیشابور	KSC	خرمدشت	FKHT
ظفر بناب	ZN	درپاد تبریز	D	ابهر	KFA
فولاد احرامیان	YRM	زاگرس شهرکرد	SFZ	آریا ذوب	ARIA
کاوه تیکمه داش	SFK	کوثر اهواز	GCT	راد همدان	RAD
فولاد یزد	IAS	شمش سپهر	SSS	جهان فولاد سیرجان	SJS
فولاد نورد گیلان	NFG	فولاد کرمان	KSMR	ابرکوه	SAIS
میانه	FF	شاهرود	SHS	فولاد الماس	ATJU
نیشابور	N	آریا فولاد تاکستان	AFT	فولاد ایوان	IS
آناهیتا	AGJU	ناب تبریز	FNT	فولاد بافق	BMIS
هیربد	HIRBOD	مهیار اردبیل	MIM	شاهین بناب	BS

 

 

2. علائم و جدول مشخصات فنی میلگرد

دومین بخش از علائم و اختصارات حک شده، مربوط به مشخصات فنی، یعنی نوع میله و سایز آج آن می‌شود. البته، همان‌طور که در جدول زیر می‌بینید، هیچ‌کدام از این علائم مربوط به نوع A1 یعنی میلگرد بدون آج نمی‌شود و آن‌ها از این استاندارد استفاده نمی‌کنند.

نوع میلگرد	استاندارد روسی	سایز آج	علامت اختصاری
میلگرد آج‌دار مارپیچ (یکنواخت یا دوکی)	A2	آج ۳۴۰	J
		آج ۳۵۰	L
میلگرد آج‌دار جناغی (یکنواخت یا دوکی)	A3	آج ۴۰۰	C
		آج ۴۲۰	H
میلگرد آج‌دار مرکب (دوکی)	A4	آج ۵۰۰	S
		آج ۵۲۰	F

بنابراین و به عنوان مثال، اگر مشاهده کردید که روی یک میله حرف L نوشته شده، یعنی از نوع A2 (آج‌دار مارپیچ) بوده و سایز آج آن هم ۳۵۰ است.

 

3. فرآیند تولید

سومین بخش مربوط به نوع فرآیند تولید است که علائم و حروف مربوط به آن‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

نوع فرآیند تولید میلگرد	علامت اختصاری
تولید شده به روش استاندارد مندرج در شناسه محصول	A
تولید شده به روش ترمکس یا خنک‌کاری شده	T
تولید شده به روش آلیاژسازی	U

 

در انتها هم عموماً سایز میله به صورت عدد درج می‌شود و علامت اختصاری خاصی ندارد.

حالا، بیایید تمام این موارد را در قالب یک مثال بررسی کنیم. به عکس زیر توجه کنید.

بر اساس این تصویر:

• ARIA یعنی این میله توسط کارخانه «آریا ذوب» ساخته شده است.
• حرف C یعنی از نوع A3، یعنی میلگرد آج‌دار جناغی (یکنواخت یا دوکی) بوده و اندازه آج آن‌ هم ۴۰۰ است.
• حرف T یعنی این مقطع فولادی به روش ترمکس (خنک‌کاری) تولید شده است.
• در ادامه نیز عدد ۱۶ را مشاهده می‌کنیم که سایز این میلگرد است.

نقشه خوانی میلگرد

تمام فرآیند ساخت و ساز باید بر اساس نقشه‌ی ساختمان و پلان‌های معماری انجام شود. نقشه‌ها در واقع زبان مشترک طراح، مهندس، معمار، کارگران اجرایی و پیمانکار هستند. این نقشه‌ها چیزی بسیار فراتر از شکل کلی و ظاهری فضا بوده و تمام اصول ایمنی و جزئیات فنی مورد نیاز برای حفظ استحکام ساختمان نیز در آن‌ها لحاظ و درج شده است. یکی از این موارد، محل قرارگیری میلگرد در ساختمان است که با جزئيات كامل در نقشه ثبت می‌شود. نقشه خوانی ساختمان نیازمند تخصص علمی و تجربه نسبتاً بالا است، با این حال، در این بخش سعی می‌کنیم نحوه درج اطلاعات مربوط به میلگرد در این نقشه‌ها را به شکلی ساده و خلاصه بررسی کنیم.

به شکلی ساده، نقشه ساختمان را می‌توان به ۲ بخش تقسیم کرد: خط‌کشی‌های ترسیمی و اطلاعات فنی مربوط به آن‌ها.

نحوه کار به این شکل است که اطلاعات مربوط به محل قرارگیری میلگرد در این نقشه ترسیم شده و سپس اطلاعات فنی دقیق‌تر مورد نیاز هم در کنار آن‌ها درج می‌شود. در جدول زیر علایم اختصاری و مفاهیم مربوط به نیم رخ‌های ساختمانی را درج کرده‌ایم. همان‌طور که در ردیف‌های ۱۴ و ۱۵ ملاحظه می‌کنید، میلگردهای ساده و آج‌دار به ترتیب به شکل خط‌های توپر و هاشور دار در نقشه درج می‌شوند.

ولی صرف محل‌ قرارگیری طبعاً کافی نخواهد بود و ما نیاز به اطلاعات بیشتری از جمله تعداد، سایز، فاصله آن‌ها و … نیز خواهیم داشت. به همین خاطر، این نقشه‌ها با اطلاعات فنی هم تکمیل می‌شوند. نحوه درج این اطلاعات در هر نقشه ممکن است متفاوت باشد، چرا که استانداردها و آیین‌نامه‌های مختلفی استفاده می‌شود. بنابراین، باید به راهنمای آن نقشه و پلان مراجعه کرده و شیوه‌نامه آن را مطالعه کنیم.

با این حال، تفاوت چندان زیادی بین روش‌های مختلف وجود ندارد و اطلاعات مربوط به چند عامل کلیدی حتماً باید درج شود:

1. فاصله بین میله‌ها

2. سایز آن‌ها

3. تعداد آن‌ها

4. طول آن‌ها

به صورت کلی، عموماً Ø را علامت اختصاری میلگرد در نقشه می‌دانند و از آن برای نمایش سایز و از @ برای نمایش فاصله استفاده می‌شود. درج اطلاعات به صورت Øa@b در ایران بسیار متداول است که در آن عدد فی (Ø) بیانگر سایز و @ هم نشان‌دهنده فاصله است. بنابراین، Ø18 @100cm یعنی هر ۱۰۰ سانتی‌متر، یک میلگرد ۱۸ باید نصب شود.

تمامی روش‌ها و فرمول‌ها در واقع همین اطلاعات را با ظاهرها و شیوه‌های مختلف ارائه می‌کنند. برای مثال، برخی ممکن است از فرمول C@AØB برای نمایش جزئيات استفاده کنند. در این فرمول:

C: نشان دهنده فاصله‌ی بین میلگردها

A: نشان دهنده قطر میله‌ها

B: نشان دهنده تعداد آن‌ها است.

بنابراین. 15@18 Ø5 به معنای ۵ میله سایز ۱۸ در فواصل ۱۵ سانتی خواهد بود.

یک نکته مهم را باید در نظر داشته باشید و آن هم اینکه سایزها عموماً به صورت اینچ درج شوند. در این سیستم، سایزها عموماً بر حسب کسری از هشتم اینچ درج می‌شوند. بنابراین لازم است با این نظام اندازه‌گیری هم آشنایی داشته باشیم:

سایز ۴ = ۸/۴ اینچ = قطر ۲/۱ اینچ

سایز ۵ = قطر ۸/۵ اینچ

سایز ۶ = ۸/۶ اینچ = قطر ۴/۳ اینچ

سایز ۷ = قطر ۸/۷ اینچ

سایز ۸ = ۸/۸ اینچ = قطر ۱ اینچ

در تصویر زیر می‌توانید بخشی از نقشه ساختمان را مشاهده کرده و نقشه خوانی را در عمل تمرین کنید.

لغتنامه میلگرد در زبان انگلیسی

با توجه به اینکه برخی اصطلاحات مربوط به این حوزه در نقشه‌های ساختمانی به زمان انگلیسی درج می‌شوند، شاید بهتر باشد لغت‌ها و اصطلاحات مرتبط با صنعت میلگرد را به زبان انگلیسی هم بشناسیم. در همین راستا، در این بخش سعی می‌کنیم جدولی از این اصطلاحات انگلیسی و معادل فارسی آن‌ها را ارائه کنیم.

مقاومت کششی	Tensile Strength	میلگرد	Rebar
مقاومت برشی	Shear Strength	تقویت، استحکام	Reinforcement
شعاع خم شدن	Bend Radius	گرید	Rebar Grades
افزایش طول	Elongation	مقاومت در برابر خوردگی	Corrosion Resistance
رکاب	Stirrups	پوشش و روکش	Coatings
سیم	Wire	یکپارچگی ساختاری	Structural Integrity
پوشش بتنی	Concrete Cover	نقطه تسلیم	Yield Strength
صندلی میلگرد	Rebar Chairs or Supports:	پیوند بتنی	Concrete Bond
پوشش اپوکسی	Epoxy-Coat	اتصال میلگرد	Rebar Splicing
نورد گرم	Hot Working	نورد سرد	Cold Working
میلگرد تغییر شکل یافته	Deformed Rebar	میلگرد گالوانیزه	Galvanized Rebar
قفس میلگرد	Rebar Cage	باندل یا بندیل	Bundle
نقشه‌ی قرارگیری	Placing Drawings	منحنی تنش-کرنش	Stress-Strain Curve

 

جمع‌بندی

در این مقاله سعی کردیم آشنایی بیشتری با اصطلاحات میلگرد پیدا کرده و نگاه تخصصی‌تری به این قواره‌های فولادی داشته باشیم. در همین راستا، اصطلاحات و کلمات مرتبط با این حوزه را بررسی کردیم و در ادامه نیز نگاهی به جدول علائم اختصاری میلگرد داشتیم. درک این جدول‌ها به شما کمک می‌کند با مشاهده‌ی ویژگی‌های حک شده روی هر کدام از این میله‌ها، ویژگی‌های فنی آن‌ها را کاملاً متوجه شوید. علاوه بر این، نقشه خوانی ساختمان را هم تا حدی مرور کرده و با نحوه درج اطلاعات مربوط به این میله‌های فولادی در این نقشه‌ها بیشتر آشنا شدیم.