خود تحریمی در فصل خوب کاری(بخش اول)

خام فروشی به وضعیتی اطلاق می‌شود که مواد معدنی استخراج شده بدون هیچ‌گونه فرآوری یا پیش‌فرآوری به کشورهای هدف صادر شود. بدیهی است که این شکل از فعالیت معدنی، بدون خلق ارزش افزوده است و سبب می‌شود که فعالیت معدنکاری هیچگونه تاثیری بر شکوفایی و بهبود مولفه‌های اقتصادی نداشته باشد. بنابراین، خام‌فروشی جزو نقاط ضعف هر کشوری به شمار می‌آید. علاوه بر این صادرات مواد معدنی، تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور را هم به خطر می‌اندازد. اما این تنها یکسوی ماجرا است. سوی دیگر آن است که راه‌اندازی کارخانه‌های متعدد فرآوری بیش از خام فروشی، تامین مواد اولیه کارخانه‌های بزرگ را به خطر انداخته و موضوع به کلاف سردرگمی بدل شده است که از هر سو به آن نگاه کنیم، با توده‌ای در هم تنیده از اما و اگرها روبرو می‌شویم.

هیچ‌کس منکر اهمیت تکمیل زنجیره ارزش افزوده فولاد نیست و همه می‌دانند هر چقدر به سمت محصولات پایین دستی برویم، ارزش کالا بیشتر و خود به خود ارزآوری هم بیشتر می‌شود، بنابراین فرآوری اهمیت قابل توجهی دارد، اما موردی که بارها به آن اشاره شده، این است که بازار به ما دیکته می‌کند که می‌توان چه محصولی را صادر کرد و چه محصولی خریدار ندارد. بنابراین انتظار نمی‌رود که مشتریان خارجی برای خرید هر محصولی که در زنجیره تولید به دست می‌آوریم، صف کشیده باشند و از آن استقبال کنند.

فراموش نباید کرد که به علت مشکلات تحریمی محدودیت‌های زیادی وجود دارد. از سوی دیگر، کشورهای جنوب شرق آسیا از ما محصولات میانی مانند میلگرد و ورق، عوارض وارداتی بسته‌اند که اصطلاحا به آن countervailing duty یا عوارض تعادلی یا جبرانی می‌گویند.

مفهوم این عبارت که برای واردات به کار برده می‌شود، این است که دولت نرخ تولیدکنندگان داخل کشور را با قیمت محصول وارداتی مقایسه می‌کند و اگر محصول وارداتی ارزان‌تر باشد، که اصطلاحا آن را دامپینگ قیمتی می‌گویند، عوارضی برای واردات آن محصول در نظر می‌گیرند که هزینه محصول وارداتی از نرخ تولید داخل بیشتر می‌شود و به این ترتیب از تولیدکننده داخلی حمایت می‌کنند. این کاری است که ایران هم بارها انجام داده و البته بعضی وقت‌ها هم از آن غافل شده است. برای مثال، در حال حاضر سرو کله محصولات روسی به وفور در بازار محصولات فولادی ایران پیدا می‌شود، در صورتی که نرخ این محصولات از نرخ تولیدات داخلی گاه کمتر است. به گمان من باید برای حفظ بازار و ادامه روند صادرات مجموعه‌ای از محصولات پایین دستی، میانی و حتی بالادستی را صادر کنیم. در شرایطی که مازاد نیاز داخلی وجود دارد، باید امکان صادرات از کنسانتره، گندله، آهن‌اسفنجی گرفته تا بریکت گرم یا HBI، بیلت و اسلب وجود داشته باشد.

دکتر کیوان جعفری طهرانی

تحلیلگر ارشد صنعت